Psychoterapeutyczne metody stymulacji dziecka z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym - rola rodziny i wpływ środowiska

Autor: Krzysztof Wawrzyn - Bardzo dziękuję Panu Krzysztofowi za udostępnienie tak cennych materiałów

 

 

Psychoterapeutyczne metody stymulacji dziecka

z mózgowym porażeniem dziecięcym

- rola rodziny i wpływ środowiska

 

 

Abstrakt

 

W opracowaniu przedstawiłem najczęściej stosowane i przynoszące najlepsze rezultaty metody terapeutyczne dla dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Zwróciłem uwagę na potrzebę stymulacji psychoruchowej i rozwoju psychologicznego, kierując się  własnymi doświadczeniami w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi. Zawarłem także własne spostrzeżenia dotyczące roli rodziców i rodziny w procesie rehabilitacji, rewalidacji i wychowania dziecka z porażeniem mózgowym.

 

Abstract

 

In the study I presented most often applied and bringing the best results therapeutic methods for children with the cerebral palsy. I payed attention to the need of the psychomotor stimulation and the psychological development, being influenced by own experience at work with disabled children. I also concluded own concerning observations of the role of parents and the family in the process of the rehabilitation, the revalidation and raising a child with the cerebral palsy.

 

                

 

                                                                                                  Krzysztof Wawrzyn

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Potrzeby psychologiczno-emocjonalne

 

Pierwszą i podstawową potrzebą w tym zakresie jest potrzeba bezpieczeństwa. Dziecko niepełnosprawne mające problemy w nawiązywaniu relacji z otoczeniem, a wręcz niekiedy nie mogące takich relacji nawiązać musi mieć przede wszystkim poczucie bezpieczeństwa. Rodzice bądź opiekunowie niepełnosprawnego dziecka muszą zadbać o jego potrzeby emocjonalne. Ułatwi to proces rehabilitacji i usprawniania zaburzeń występujących u dziecka. Będzie ono potrzebowało bezpośredniego kontaktu fizycznego z rodzicami w zakresie większym niż dziecko zdrowe (np. w przypadku zaburzonej integracji sensorycznej). Kontakt emocjonalny musi być zaspokojony i to też bardzo często w zdecydowanie większym  stopniu (Wawrzyn, 2007).

Należy pamiętać, iż niemożność prawidłowego poznawania świata (przede wszystkim poprzez niepełnosprawność fizyczną i odruchy patologiczne) będzie prowadziła do braku (lub bardzo ograniczonego) rozwoju, tak fizycznego jak i psychicznego. Ta niemożność w poznawaniu świata będzie w następstwie prowadziła do zaburzeń lub ograniczonego rozwoju psychospołecznego.

Rozwój ten będziemy musieli w bardzo szerokim zakresie stymulować i tak nim kierować, aby dostarczać dziecku szereg różnorodnych bodźców, doznań i właściwych przykładów. Terapeuta powinien dokonać wnikliwej analizy zaburzeń występujących u dziecka i działać przede wszystkim w tych płaszczyznach gdzie występują największe nieprawidłowości. Powinien dokonać indywidualnego doboru metod terapeutycznych (Wawrzyn, 2007).

 

 

2. Metody stymulujące rozwój psychologiczny

 

2. 1. Dotyk terapeutyczny

 

Metoda wywodząca się z Filadelfii polegająca na wyciszeniu i uspokojeniu dziecka. W pierwszym etapie – noworodkowym mająca zdecydowane znaczenie w ułatwianiu dziecku zasypiania, później stosowana jako forma wyciszenia przed przystąpieniem do zabiegów terapeutycznych. Metoda polega na delikatnym głaskaniu lub bezdotykowym przesuwaniu ręki, która emanuje ciepłem, nad ciałem dziecka, poczynając od głowy w stronę kończyn dolnych. Metodę tę można stosować jako usprawniającą przy tzw. „uciekających oczach do góry” – stosujemy wtedy dotyk terapeutyczny z jednoczesnym lekkim muśniecie powiek w kierunku ku dołowi.

 

2. 2. Terapia manualna

 

Polega na rozwijaniu bodźców czuciowych poprzez dotyk; w terapii bardziej zaawansowanej polega na rozwoju ruchomości dłoni i precyzji w posługiwaniu się nimi. Terapia na poziomie podstawowym stosowana przy cięższych postaciach mózgowego porażenia dziecięcego ogranicza się do dostarczania bodźców czuciowych poprzez zróżnicowane struktury (np. struktury: miękka, twarda, śliska, chropowata, szorstka, a także struktury różnoziarniste, czy materiały szeleszczące). Poprzez terapię czuciową możemy stymulować nie tylko dłonie, ale całe ciało dziecka np. poprzez kąpiele mokre – wodna, kisiel, o różnej temperaturze; oraz kąpiele suche, o różnej strukturze – piasek, mak, groch. Takich bodźców należy dostarczać dziecku ze względu na bardzo ograniczone możliwości ruchowe dziecka, a przez to poznawcze.

 

2. 3. Terapia poprzez dostarczanie bodźców – „Sala poznawania świata”

 

Terapia ma za zadanie wzbogacanie doświadczeń zmysłowych w zakresie percepcji: wzrokowej, czuciowej, ruchowej i słuchowej.

a)      Stymulacja w zakresie percepcji wzrokowej – następuje poprzez lustra, włókna światłowodowe, przedmioty fosforyzujące, projektory z tarczami efekcyjnymi – kolorowe bodźce świetlne na ścianach i suficie – terapia stymulująca rozwój dzieci niedowidzących i różnego typu zaburzeniami wzroku (stymulację wzrokową możemy stymulować w warunkach domowych, kierując wzrok dziecka na przedmioty o intensywnych barwach, kolorowe plansze, światełka, puszczane „zajączki na ścianie” itp.).

b)      Rozwijanie wrażliwości czuciowej i stymulacja ruchowa - poprzez: zabawę w suchym basenie, na łóżku wodnym; zabawa i stymulacja czuciowo-dotykowa.

c)      Rozwijanie wrażliwości słuchowej poprzez słuchanie muzyki relaksacyjnej, która jednocześnie dziecko, odpręża i uspokaja.

Sala poznawania świata łączy wszystkie bodźce w zakresie percepcji: wzrokowej, słuchowej, czuciowej, także równowagi, a u dziecka następuje integracja sensoryczna w zakresie receptorów: wzroku, słuchu, propriocepcji i przedsionka.

 

2. 4. Metoda Weroniki Sherborne

 

Metoda Ruchu Rozwijającego opracowana przez Weronikę Sherborne uaktywniająca język ciała i ruch. Główna idea metody zawarta jest w tezie, że posługiwanie się ruchem, rozwijającym świadomość własnego ciała i świadomość przestrzeni, służy rozwojowi dziecka. Założenia metody opierają się na naturalnych potrzebach dziecka. Odpowiadają etapom kształtowania się umiejętności związanym z ruchem, umożliwiających lepsze poznanie otoczenia. Metoda stymuluje rozwój psychoruchowy. Stosowana dla dzieci z różnym stopniem upośledzenia rozwoju umysłowego, a także różnym schorzeniem czy zespołem schorzeń m.in. z mózgowym porażeniem dziecięcym. Ćwiczenia prowadzą do poznawania własnego ciała i otoczenia. Najlepsze wyniki uzyskuje się przy stosowaniu metody Weroniki Sherborne w grupach. Zajęcia polegają na kontrolowanej zabawie i ćwiczeniach fizycznych. W założeniach metoda ma prowadzić także do: zdobycia pewności siebie i poczucia bezpieczeństwa, nawiązania kontaktu i współpracy a partnerem i grupą, ćwiczeń twórczych. Bardzo dodrze wpływa na sferę emocjonalną i motoryczną (Rewalidacja - Metoda Weroniki Sherborne, 2005).

 

 

2. 5. Program Knill’ów

 

Celem programu jest poznanie świadomości własnego ciała, rozbudzenie aktywności dziecka, nauka nawiązania kontaktu i komunikacji. Program opracowany został przez Mariannę i Christophera Knill’ów. Przeznaczony jest dla rodziców, wychowawców, terapeutów pracujących z dziećmi, które posiadają różnego typu zaburzenia rozwojowe. Podstawowym założeniem jest oparcie działań stymulujących rozwój dziecka na zmyśle dotyku. Celem programu jest rozbudzenie aktywności, zachęcenie do działania i przejawiania własnej inicjatywy. Działania terapeutyczne oparte są na tworzeniu sposobności do doświadczania i organizowania podstawowych informacji o sobie. Ćwiczenia mają na celu wytworzenie bezpieczeństwa, rozluźnienie, ale również utrzymanie uwagi. Muzyka stanowi ważny element programu, dlatego każdą aktywność poprzedzają i kończą specjalne dźwięki. (Rewalidacja - Program Knilla, 2005).

2. 6. Terapia logopedyczna

 

Wśród dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym duża grupa ma różnego stopnia zaburzenia mowy: od najlżejszych dyslalii poprzez afazje do dyzartrii. Głużenie i gaworzenie są bardzo istotne dla dalszego rozwoju mowy. Poprzez głużenie dziecko wyzwala swe emocje. Poprzez gnozję i praksję narządów mowy przygotowuje je do mówienia i jedzenia. Głużenie stanowi również charakterystyczną reakcją na pieszczotliwy kontakt z osobą dorosłą. Jest ono kolejną formą reakcji na otoczenie, a także przejawem aktywności wewnętrznej (na tym poziomie włącza się aktywnie funkcja słuchowa – dzieci głuche przestają głużyć). Następnym etapem jest gaworzenie, traktowane jako świadome powtarzanie dźwięków. Dziecko słysząc własne wokalizacje i głosy otoczenia zaczyna je naśladować i porównywać, w ten sposób powtarzane są głoski, sylaby i budowane słowa. U dzieci z porażeniem mózgowym proces ten jest zaburzony, ograniczony, a wręcz niekiedy niemożliwy ze względu na uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Dziecko nie kojarzy słyszanego dźwięku z ruchem aparatu artykulacyjnego, nie jest w stanie naśladować wzoru i powtórzyć dźwięk, nie kojarzy nazw z przedmiotami. (Stecko, 1993, s. 329-331).

Rehabilitacja logopedyczna ma na celu usprawnienie, w pierwszej kolejności sprawności: ssania, żucia, gryzienia i połykania - stosuje się ćwiczenia bierne. We wczesnym okresie niemowlęcym można stosować metodę Vojty poprzez uciski określonych punktów stymulujących na twarzy. Można zastosować elementy z metody Denisonna, mianowicie masaże (przy otwartych ustach) okolic stawu skroniowo-żuchwowego - przebiegają tu nerwy czaszkowe, zbierające bodźce czuciowe z całej twarzy, w tym języka i ust, odpowiedzialne także za artykulację. Masowanie tej okolicy wspomaga efektywność werbalizacji. Stosujemy także masaże okolicy ust i jamy ustnej. Przy uzyskaniu odpowiednio zadowalających efektów możemy zastosować logopedyczne ćwiczenia czynne, obejmują one: wargi, język, podniebienie miękkie i żuchwę. Na tym etapie stosujemy również ćwiczenia oddechowe, jednak do przeprowadzenia ćwiczeń czynnych potrzebna jest świadoma współpraca dziecka.

 

2. 7. Integracja sensoryczna

 

Najbardziej znaną przedstawicielką Metody Integracji Sensorycznej była Jean Ayres (Maas 1998). Jej koncepcje opierały się na pojawianiu się nieprawidłowości w zachowaniu, zakłóceń motorycznych, trudności w uczeniu się i mowie, których przyczyna tkwi w niewystarczającym przetwarzaniu zmysłowym. Zaburzenia dotyczą podstawowych obszarów, takich jak propriocepcja, system taktylny i westybularny, które są w większości przetwarzane w pniu mózgu. Prawidłowe funkcjonowanie organizmu uzależnione jest od tego, czy istnieje współpraca pomiędzy kanałami sensorycznymi. Jedynie polisensoryczna stymulacja pozwala na adekwatne do rzeczywistości poznawanie siebie i otaczającego świata (…). Poza wyżej wymienionymi najistotniejszymi obszarami zakłóceń senso-motorycznych istotną rolę w integracji odgrywają także zmysły: powonienia i smaku. Odpowiedzialnym za ich analizę jest układ limbiczny (Sekułowicz, 2005, s. 50 i 53).

Integracja sensoryczna, ma duży wpływ na właściwy odbiór bodźców, kształtowania percepcji i motoryki, odczucia przestrzenne i poczucie bezpieczeństwa – obejmuje ona trzy podstawowe zmysły: dotyk, przedsionek i propriocepcję:

a)      Dotyk spełnia funkcje ochronną, pozwala na percepcję dotykową, daje informacje o ciele i pomaga w kształtowaniu schematu ciała, odgrywa rolę w planowaniu ruchu, pomaga w kształtowaniu percepcji wzrokowej, wpływa na rozwój umiejętności manualnych poprzez kształcenie się dotyku różnicującego, wpływa na bezpieczeństwo emocjonalne, funkcjonowanie społeczne.

b)      Układ przedsionkowy (błędnik i jadra przedsionkowe w pniu mózgu) znajduje się w uchu wewnętrznym człowieka i według założeń integracji sensorycznej stanowi ramę do stymulacji innych zmysłów, gdyż inne rodzaje doznań sensorycznych są przetwarzane w odniesieniu do układu przedsionkowego. Składa się z receptorów reagujących na ruch liniowy (góra – dół) i ruch obrotowy. Receptory te dają nam informację, w jakim położeniu znajduje się ciało i co się z nim dzieje.

c)      Propriocepcja natomiast, jest to czucie głębokie mięśni i ścięgien, czucie własnego ciała i jego ułożenia. Propriocepcja łączy się z dotykiem lub jest zaliczana do układu przedsionkowego (por. Krasiejka, 2007, s. 23-25).

Jak więc widzimy systemy: taktylny, westybularny, proprioceptywny, przedsionkowy, postrzeganie wizualne i lateralizacja bardzo ściśle łączą się ze sobą, a zaburzenia w ich obrębie powodują wadliwy odbiór bodźców i nieprawidłowe postrzeganie otaczającego świata (zakłócona integracja sensoryczna). Taki niewłaściwy odbiór prowadzi do ugruntowania się zaburzonego obrazu rzeczywistości i własnego schematu ciała. Staje się wadliwym punktem odniesienia i wadliwym wzorcem w dalszym rozwoju dziecka. Konieczna jest jak najwcześniejsza interwencja (działająca w zaburzonych obszarach), poprzez zastosowanie właściwej terapii usprawniającej. Na podstawie wnikliwej obserwacji dziecka terapeuta powinien dobrać odpowiedni program ze szczególnym uwzględnieniem stymulacji obszarów najbardziej zagrożonych (najwadliwiej funkcjonujących).

Wielo-sensoryczna stymulacja pobudza receptory i powoduje wzrost aktywności dziecka. Dostarczanie wielu różnorodnych bodźców, wpływa korzystnie na jego rozwój poznawczy, motoryczny i emocjonalny. Dobre wyniki osiągane są w kompilacji z terapią manualną, muzykoterapią. Elementy integracji sensorycznej wykorzystywane są w terapii poprzez dostarczanie bodźców na tzw. „Sali poznawania świata”. Integracja sensoryczna prowadzi do aktywizacji sensorów i lepszej koordynacji w odbiorze i rozróżnianiu bodźców zmysłowych.

 

2. 8. Muzykoterapia

 

Muzyka bardzo korzystnie wpływa na sferę emocjonalną, każdego dziecka, także przyczynia się do poprawy funkcjonowania układów: nerwowego, krążenia, oddechowego, poprawia procesy wydzielania wewnętrznego i trawienia, ale przede wszystkim, wykorzystywana w zabawach ruchowych, wpływa na prawidłowe kształtowanie się układu mięśniowo-szkieletowego, rozwija równowagę, system westybularny i poczucie własnego ciała. Muzykoterapia to nie tylko muzyka wyciszająca, rozluźniająca, relaksacyjna, ale także pobudzająca i dynamiczna. Relaksacyjna bardzo dobrze wpływa wyciszająco na dziecko, rozluźnia napięcia tak emocjonalne jak i napięcia fizyczne mięśni. Bardzo często stosowana jest wspomagająco, równolegle z terapiami rozluźniającymi spastyczność np. z masażami. Poprzez muzykoterapię możemy stymulować rozwój ruchowy i emocjonalny, stosując muzykę pobudzającą, dynamiczną z wesołą liną melodyczną, utrzymaną w szybkim tempie. Jest to bardzo dobra metoda terapeutyczna w formie zabawy – najlepiej, gdy jest stosowana w grupie dzieci.

 

Przedstawiłem tylko kilka wybranych metod wspomagających proces rehabilitacji dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym. Metod jest bardzo dużo, wyboru muszą dokonać rodzice bądź opiekunowie dziecka, w porozumieniu z rehabilitantami, tak aby możliwie jak najbardziej wszechstronnie usprawnić rozwój dziecka, dbając jednocześnie o jego potrzeby i uwzględniając możliwości.

 

 

3. Rola rodziny w procesie rehabilitacyjno-rewalidacyjnym dziecka

 

3. 1. Akceptacja i troska

 

Ślenzak twierdzi, iż rozpoznanie u dziecka choroby, która prowadzi do upośledzenia fizycznego lub umysłowego, staje się zwykle czynnikiem zaburzającym dotychczasowy układ w rodzinie (…). Pielęgnowanie i wychowywanie dziecka zdrowego przy całym obciążeniu jakie ze sobą niesie, łączy się na ogół z ogromną satysfakcją dla rodziców, wynikającą z uczestnictwa w rozwoju dziecka i emocjonalnego zaangażowania. W przypadku dziecka z nieprawidłowościami rozwoju niepokój o jego przyszłość, potęgowany niewiedzą dotyczącą dalszych skutków choroby, towarzyszy wszystkim poczynaniom rodziców, Wpływać to może również na kontakty z innymi ludźmi, zwłaszcza gdy rodzice usiłują ukryć chorobę dziecka (…). Przezwyciężenie poczucia samotności, buntu, wrogości do świata u rodziców wychowujących dziecko z mózgowym porażeniem dziecięcym ułatwia nie tylko dziecku przystosować się do swojej sytuacji, lecz także pozwala rodzinie odzyskać równowagę wewnętrzną (Ślęzak, 1993 s. 430).

 

I trudno się nie zgodzić z autorką jednak ja wolałbym nie używać tak daleko idących uogólnień, ponieważ każda rodzina jest odrębna, indywidualna i specyficzna. W sposób odrębny i zdecydowanie indywidualny przebiega zatem proces wychowawczy, a nie należy zapominać tu o tak istotnym czynniku jak osobowość dziecka. Pomimo występującej choroby (w tum niedorozwoju umysłowego, a nawet zaburzeń psychicznych) zdecydowanie, na pierwszy plan przebijają się indywidualne cech charakterologiczne każdego dziecka. Rolą rodziców bądź opiekunów jest nakreślenie takiego programu wychowawczego, który uwzględni te czynniki.

 

Nie mniej jednak podstawowa sprawą jest zaakceptowanie choroby dziecka i skupienie się na procesie rehabilitacji i rewalidacji. Dobrze, gdy rodzice nawiążą kontakt z innymi rodzicami dzieci (Wawrzyn, 2007) z porażeniem mózgowym.

Ważny tu jest czynnik wsparcia, a także wymiany wzajemnych doświadczeń. Dziecko powinno mieć kontakt z rówieśnikami i brać czynny udział w życiu społecznym - musi wiedzieć, że jest akceptowane i kochane (Wawrzyn, 2007).

 

3. 2. Nowe wartości

 

Fakt urodzenia się dziecka niepełnosprawnego staje się bardzo ważnym punktem zwrotnym w życiu całej rodziny, jednak należy wtedy dokonać pewnego przewartościowania, zaakceptować dziecko i nauczyć się prawidłowo funkcjonować jako integralna rodzina.

Nigdy nie należy się wstydzić własnego dziecka i nie czuć się gorszym w stosunku do innych ludzi. Należy informować o chorobie dziecka i specyfice jego zachowań, unikniemy w ten sposób wielu nieprzyjemnych sytuacji i przykrości doznawanych od osób postronnych (Wawrzyn, 2007).

 

3. 3. Aktywny udział w życiu społecznym

 

Pomimo „utrudnień”, które niesie ze sobą wychowywanie dziecka niepełnosprawnego rodzina nie powinna, a nawet nie może zamykać się w czterech ścianach swego mieszkania. Otwarcie się na życie społeczne napotyka na szereg barier (Wawrzyn, 2007).

Dodatkowo, gdy dziecko porusza się na wózku inwalidzkim pojawia się bariera fizyczna, jednak i tę można udoskonalić poprzez instalacje odpowiednich podjazdów.

Nie mniej jednak należy pamiętać, iż aktywny udział w życiu społecznym np. towarzyskim, kulturalnym, czy duchowym jest bardzo ważny dla całej rodziny. Nawiązanie kontaktów z innymi rodzicami dzieci niepełnosprawnych może przyczynić się do polepszenia kondycji psychicznej rodziny i stać się cennym źródłem informacji i wymiany  informacji na wiele tematów (Wawrzyn 2007) dotyczących niepełnosprawności.

.

 

3. 4. Rekreacja i turystyka

 

Dla dzieci z ciężkimi postaciami mózgowego porażenia dziecięcego uprawianie sportów, czy turystyka są niekiedy niemożliwe lub bardzo utrudnione w realizacji, jednak przy pomocy rodziców i ich zaangażowaniu dziecko może brać udział i w tych sferach życia. Niekiedy będzie to bardzo bierne uczestnictwo jednak należy pamiętać, iż nawet zwykły spacer bardzo korzystnie wpłynie na samopoczucie dziecka i przyczyni się do jego aktywności i rozwoju społecznego.

 

 

3. 5. Przełamywanie konwenansów i stereotypów

 

Dla „zdrowego funkcjonowania” rodzina nie powinna rezygnować ze swoich potrzeb społecznych, kulturalnych czy towarzyskich, należy w umiejętny sposób – przełamując niekiedy konwenanse, pogodzić udział w życiu społecznym z potrzebami dziecka niepełnosprawnego, jego możliwościami i zakresem odbioru otaczającej rzeczywistości. Dziecku należy dostarczać bodźców stymulujących z uwzględnieniem jego upodobań, ale również potrzeb wynikających z zaburzonego rozwoju (Wawrzyn 2007).

Niekiedy rodzina powinna przełamywać funkcjonujące w społeczeństwie stereotypy. Widok niepełnosprawnego dziecka kąpiącego się w Bałtyku nie należy do najczęstszych obrazów, spływ Dunajcem czy Popradem także, zdobywanie górskich szczytów, to też nie norma, ale przełamywanie takich stereotypów, to w dużej mierze rola rodziny. Takie działania są zarówno satysfakcjonujące dziecko jak i rodziców. Dziecko mimo niepełnosprawności musi brać aktywny udział w życiu społecznym rodziny, może towarzyszyć rodzicom w ich poczynaniach sportowych rekreacyjnych, kulturalnych, czy rozrywkowych. W obraz „normalnie” funkcjonującego społeczeństwa muszą naturalnie wrastać osoby niepełnosprawne, aby stały się powszechną normą, nie budząc konsternacji i „niezdrowego zaciekawienia”.

 

 

3. 6. Przełamywanie mitów

 

Dziecko niepełnosprawne w większości odczuć społecznych odbierane jest jako dziecko nieszczęśliwe (pojawiała się też taka nazwa w terminologii) – ukazanie obrazu szczęśliwego, pogodnego dzieciństwa mimo niepełnosprawności, ukazanie obrazu szczęśliwej rodziny jest przełamywaniem takiego mitu. Rodzina bardzo dużo może czerpać w sferze emocjonalnej z posiadania dziecka niepełnosprawnego, może być ono powodem szczęścia, radości, nawet dumy. Rodzice muszą nauczyć się innego sposobu wartościowania, sukcesy dziecka mogą być bardzo niewielkie, jednak trzeba mieć świadomość jak wielki trud dziecko włożyło w uzyskanie poprawy, poprzez wielogodzinną żmudną i wyczerpującą rehabilitację.

 

 

3. 7. Sacrum - Potrzeby duchowe

 

Jest to bardzo ważna sfera odczuć, tak dla dziecka jak i dla rodziny wiążąca się z akceptacją przez społeczeństwo niepełnosprawności dziecka i pewnego rodzaju dowartościowaniem. Rodzina wyznająca daną religię, czynnie uczestnicząca w życiu duchowym nie czuje się wyalienowana, odtrącona. Jest to bardzo delikatna sfera życia wpływająca pozytywnie na rozwój duchowy i emocjonalny, niekiedy pozwalająca w innym wymiarze zrozumieć niepełnosprawność i przyczynić się do akceptacji faktu bycia rodzicem niepełnosprawnego, co nie znaczy „niepełnowartościowego” dziecka i człowieka.

 

4. Specyfika wychowania dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym

 

Analizując specyfikę funkcjonowania i proces wychowania dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym doszedłem do wniosku, iż w wychowaniu specyficzne jest wszystko, a zarazem nie ma nic specyficznego. Zależeć to, co prawda będzie: od optyki widzenia, od matrycy, jaka przyłożymy analizując ten proces, i wreszcie od samych podmiotów wychowywania. W inny sposób przedstawiać się będzie wychowanie z punku widzenia rodzica optymistycznie podchodzącego do życia i akceptującego chorobę dziecka, a inaczej z punktu widzenia rodzica pesymisty, destrukcyjnie nastawionego do tego zjawiska. W grę wchodzą: hipokratesowska typologia temperamentalna, odporność psychiczna rodziców, sytuacja bytowa i ekonomiczno-finansowa rodzinny, nastawienie do życia, wyznawane wartości tak moralne, etyczne i religijne, a także poziom świadomości społecznej, poziom wykształcenia rodziców i struktura rodziny. W analogiczny sposób ta mnogość czynników wpływa zarówno na wychowanie dziecka zdrowego jak i z dysfunkcjami. Jednak dodatkowymi czynnikami determinującymi specyfikę wychowania dziecka chorego są: rodzaj i stopień schorzenia u dziecka, a także współczynnik akceptacji niepełnosprawności przez rodziców. Jak widzimy ten temat wywołuje lawinę określeń, faktów, zdarzeń, zaistniałych sytuacji, ponieważ wychowanie to dni powszednie i święta, radości i smutki, sukcesy i porażki. Ta lawina określeń toczyć się będzie tak długo jak długo trwać będzie wychowanie. To jak wygląda codzienny proces wychowywania dziecka z dysfunkcjami zależy wyłącznie od rodziny. To rodzina - niekiedy, jest całym światem dziecka. To tu dziecko uczy się wszystkiego, przesiąka klimatem domu - tu buduje pierwszy obraz samego siebie. Bezpieczeństwo, miłość, tolerancja, zrozumienie i troska to wszystko, co można dać dziecku tak zdrowemu jak i choremu. Te wartości są bezcenne pomimo tego, iż nic nie kosztują w sensie formalnym. Wymagają tylko zaangażowania emocjonalnego ze strony rodziców. Osobiście nie czyniłbym tak dużego zróżnicowanie pomiędzy wychowaniem dziecka zdrowego, a z dysfunkcjami. Rodzic świadomy choroby własnego dziecka, akceptujący go i troszczący się o prawidłowy proces rehabilitacji i rewalidacji, stara się nie różnicować wychowana. Zarówno wychowując dziecko zdrowe jak i dysfunkcjami kieruje się tymi samymi wartościami, tak samo otacza każde z nich miłością i troską. To, co różnicuje obie sytuacje to - dodatkowa, nadmierna i często permanentna troska o stan zdrowia dziecka niepełnosprawnego. To często niepewność co do jego przyszłości i praca, codzienna praca jaką jest rehabilitacja. Jednak nie są to czynniki wyjątkowe - zdrowe dziecko chcące rozwijać swe zainteresowania (np. sportowe, muzyczne), chcące się uczyć i osiągać sukcesy też musi intensywnie pracować. Rodzic też troszczy się o jego przyszłość i stawia wiele niewiadomych co do niej. Po za tym dziecko oczekuje, iż będzie traktowane na równych prawach, iż jego niepełnosprawność nie będzie z jednej strony problemem i przeszkodą a drugiej, powodem do nadmiernej opiekuńczości czy litości. To tylko od rodzica zależeć będzie czy wychowanie stanie się normalnym, naturalnym procesem.

 

Wpływ środowiska warunkującego rozwój dziecka zMPD

 

Bardzo trudno dokonać uogólnień jeżeli chodzi o czynniki wpływające na ogólny rozwój dziecka z MPD (nawet w obrębie danego schorzenia, rodzaju i stopnia dysfunkcji, grupy wiekowej, czy miejsca zamieszkania).

W takowym reasumowaniu trzeba by wziąć pod uwagę również: świadomość i poziom wykształcenia rodziców, sytuację bytową i ekonomiczno-finansową rodziny, także stopień tolerancji i akceptacji społecznej, oraz wiele innych, mniej istotnych, lecz współwystępujących i mających wpływ na całkowity rozwój, czynników. Oczywiście rodzaj dysfunkcji wpływa na sposób i jakość funkcjonowania dziecka, staje się swoistym predyktorem jego rozwoju. Inne ograniczenia wystąpią u dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym w zależności od postaci i stopnia porażenia, tak w zakresie motoryki, wzroku, słuchu, mowy czy niepełnosprawności intelektualnej, przez co inaczej kształtują rozwój dziecka.

Stopień niepełnosprawności wpływa na jakość życia, na możliwości rozwoju dziecka i sposób funkcjonowania w społeczeństwie. Miejsce zamieszkania wyznacza obszar dostępności do korzystania z: opieki zdrowotnej, rehabilitacji, edukacji i późniejszej możliwości zatrudnienia. W zależności od tego czy dziecko mieszka w mieście czy na wsi występują ograniczenia w zakresie korzystania z życia społecznego, kulturalnego, towarzyskiego, rekreacyjnego czy sportowego. Miejsce zamieszkania wyznacza także obszar korzystania z dóbr kulty i wytworów człowieka we wszystkich dziedzinach życia (Wawrzyn, w recenzji). 

Na rozwój dziecka wpływa nie tylko rehabilitacja i rewalidacja, ważnym czynnikiem jest także wychowanie i to nie tylko dom i najbliższe otoczenie dziecka, ale w szerokim stopniu rozumiany dostęp do wyżej wymienionych czynników, które między innymi kształtują osobowość, stymulują i wpływają na rozwój procesów myślowych.

Na sposób funkcjonowania dziecka, na proces jego rozwoju wpływa także świadomość społeczna rodziców (w rozumieniu teorii Émile Durkheim’a), wartości które wyznają i którymi się kierują (zazwyczaj w rodzinach o większym poziomie świadomości społecznej, rozwój dziecka stymulowany jest w szerszym zakresie, a i sama akceptacja niepełnosprawności następuje szybciej) (Wawrzyn, w recenzji).

Jeszcze jednym - determinującym czynnikiem jest zaakceptowanie choroby dziecka, a następnie skupienie się na prawidłowym procesie  rewalidacji i rehabilitacji. Dziecko musi mieć świadomość, że jest akceptowane i kochane.

Musi także wiedzieć, że rodzina troszczy się o stan jego zdrowia i chce mu pomagać. Wpływa to pozytywnie na przywracanie sprawności dziecka i postępy w procesie rehabilitacyjnym (Wawrzyn, w recenzji).

Należy jednak pamiętać, iż w tak specyficznej sytuacji jaką jest opieka nad dzieckiem z mózgowym porażeniem dziecięcym muszą być zachowane odpowiednie proporcje w relacjach rodzinnych. Czas poświecony na opiekę i wychowanie dziecka powinien być relatywnie rozłożony w stosunku do pozostałych członków rodziny.

Niekiedy rodzice starają się rekompensować niepełnosprawnemu dziecku niedogodności i ograniczenia wynikające z jego niepełnosprawności poprzez częstsze okazywanie mu uczuć i sprawowanie wnikliwszej opieki niż w stosunku do pozostałych dzieci w rodzinie. Jednak często pojawia się u zdrowych dzieci poczucie krzywdy i obwiniają one niepełnosprawne rodzeństwo za niedobór opieki i troski ze strony rodziców (Wawrzyn, w recenzji).

Kolejnym i ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój dziecka jest stopień integracji i socjalizacji.

Odbywa się w pierwszej kolejności w najbliższym otoczeniu, w kręgu rodziny i znajomych. Dzięki tym kontaktom dziecko buduje swój wizerunek na tle innych, sprawnych osób. Właśnie stosunek zdrowych osób do dziecka niepełnosprawnego i jego rodziny tworzy wizję świata zewnętrznego, oddziałującego na kształtowanie się u dziecka postawy aktywności i chęci uczestnictwa w życiu społecznym lub izolacji (Balcerzak-Paradowska, Głogosz, Kołaczek, 2002, s. 244).

 

W tak ogólnym podsumowaniu chciałem wskazać na wielość czynników wpływających na rozwój dziecka, sposób jego funkcjonowania jak i samą specyfikę wychowanie. Jak więc widzimy jest to bardzo złożony proces, w którym występuje ogromna ilość czynników, mniej lub bardziej wpływających na ukształtowanie się: osobowości dziecka, właściwych postaw, relacji społecznych, a także relacji rodzinnych.

 

                                                                                                                       Krzysztof Wawrzyn

 

 

Bibliografia:

 

Książki:

 

1. Balcerzak-Paradowska B., Głogosz D., Kołaczek B., (2002), Dzieci niepełnosprawne - ich miejsce w społeczeństwie oraz możliwości integracji, red. Balcerzak-Paradowska B., Sytuacja osób niepełnosprawnych w Polsce, IPiSS, Warszawa.
2. Stecko E., (1993), Rehabilitacja logopedyczna, red Michałowicz R., Mózgowe porażenie dziecięce, Polski Związek Wydawnictw Lekarskich, Warszawa.

3.      Sekułowicz M., (2005), Metoda Integracji Sensorycznej w diagnozie i terapii dzieci z autyzmem, red. Błeszyński J.J., Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem, Oficyna wydawnicza „Impuls”, Kraków.

4.      Ślenzak J., (1993), Rola rodziny w procesie leczenia dziecka, red Michałowicz R., Mózgowe porażenie dziecięce, Polski Związek Wydawnictw Lekarskich, Warszawa

 

Referaty wygłoszone na konferencjach naukowych:

 

1. Wawrzyn K., (2007), Rola rodziny w procesie wychowawczym i terapeutycznym, Referat wygłoszony na Konferencji Naukowej pt.: Autyzm – wyzwania dla rodziny i społeczeństwa, Wrocław, 4-5 XII 2007, Instytut Pedagogiki Specjalnej DOLNOŚLĄSKIEJ SZKOŁY WYŻSZEJ we  Wrocławiu, Wrocław.

 

Artykuły w czasopismach i Internecie:

 

1. Krasiejka I., (2007), Nowoczesne metody stymulowania rozwoju i terapii dzieci., Niepełnosprawność i rehabilitacja Nr 2/2007, 23-25.
2. Rewalidacja - Metoda Weroniki Sherborne, (2005-2008), www.ania.lodygowice,com,pl, 20 maj 2008.
3. Rewalidacja - Program Knilla, (2005-2008) www.ania.lodygowice,com,pl, 20 maj 2008.
4. Wawrzyn K., (w recenzji), The Situation of Children with Disabilities in Poland: As Seen by a Parent and Professional, THE JOURNAL OF THE INTERNATIONAL ASSOCIATION OF SPECIAL EDUCATION, Wydawnictwo Northern Arizona University, Flagstaff, Arizona, USA.