ROLA INSTYTUCJI ASYSTENTA OSOBY NIEPELNOSPRAWNEJ - materiały z konferencji

Autor: Monika Szydło - Bardzo dziękuję Pani Monice za udostępnienie tak cennych materiałów

 

 

Drodzy Państwo, w czerwcu tego roku w Polsce 442 osoby ukończyły szkołę policealną w zawodzie Asystent Osoby Niepełnosprawnej, z czego 80% zdobyło dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe. Kolejne kilkadziesiąt osób ukończyło w ramach różnorakich projektów szkolenia w tym zakresie. Niestety, polska rzeczywistość nie pozwala osobom tym realizować się w zawodzie, mimo iż zapotrzebowanie jest ogromne. Brak odpowiednich regulacji prawnych, niskie pensje w placówkach pomocowych oraz trudności finansowe rodzin osób z niepełnosprawnościami powodują, że asystentów najczęściej zatrudniają organizacje pozarządowe w ramach realizowanych projektów.

Zmiany zachodzące obecnie w polityce społecznej i wsparcie finansowe z funduszy Unii Europejskiej spowodowały, że wzrosły szanse na zatrudnienie osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Wymusiło to zapotrzebowanie na tzw. Asystentów Pracy, zwanych również trenerami pracy. Do terminologii zawodowej dla odróżnienia asystentów, działających w codziennej rzeczywistości, nie związanej z pracą zawodową osoby niepełnosprawnej, stosuje się pojęcie Asystenta Osobistego. Mało tego, od stycznia 2011 roku projekt ustawy przewiduje wprowadzenie obowiązku zatrudnienia w gminach Asystenta Rodzinnego. Wobec czego, Proszę Państwa, pozwolę sobie na zobrazowanie wyżej wymienionych pojęć w odniesieniu do otaczającej nas rzeczywistości.

 

Asystent Osobisty

 

         Asystentów Osobistych, aktywnych zawodowo, a zatrudnionych legalnie, jest niewielu. Najczęściej działają przy uczelniach  i organizacjach pozarządowych. Ich rola sprowadza się do asystowania w codziennym funkcjonowaniu osoby niepełnosprawnej. Na etapie wchodzenia w  dorosłe życie młodzieży niepełnosprawnej, zwłaszcza osób z autyzmem, włączenie do współpracy osobistego asystenta ma kluczowe znaczenie. Pozwala na stopniowe uwolnienie od silnej i uzależniającej więzi emocjonalnej z rodziną, najczęściej z matką. Fakt ten zmusza do samodzielnego działania, podejmowania decyzji i odpowiedzialnego dokonywania wyborów przez młodzież z niepełnosprawnością. Asystent Osobisty stopniowo uczy funkcjonowania w codziennym życiu dziecko z niepełnosprawnością, ale również i matkę. Matka musi pozwolić na to oderwanie i zaakceptować je dla dobra dziecka, jego godności osobistej jako człowieka dążącego do rozwoju własnego potencjału oraz maksymalnego rozwoju osobowości. Ona sama ma za zadanie wypełnić lukę, powstałą przy podzieleniu się obowiązkami z asystentem. Ma nauczyć się ponownie życia dla samej siebie, rozwijania własnych aspiracji i zainteresowań czy zaangażowania się w pracę zawodową. Nie ma konstruktywnej pracy, jeżeli spędza się z tym samym człowiekiem 24 godziny na dobę. Nieodzownym staje się zatrudnienie Asystenta Osobistego, choćby w niewielkim wymiarze czasu pracy.

         Głównym zadaniem Asystenta Osobistego jest maksymalne, możliwe do realizacji usamodzielnienie osoby z niepełnosprawnością. Zawiera się w tym nie tylko trening czynności dnia i samoobsługi, ale również trening interpersonalny w relacjach międzyludzkich – inaczej komunikujemy się w obecności bliskich, inaczej w gronie nieznanych nam osób. Próby usamodzielnienia dotyczą również zmiany otoczenia. Możliwość przeprowadzki do mieszkania chronionego otwiera wiele nowych ścieżek w kolejnym etapie współpracy z Asystentem Osobistym. 

Każdy człowiek ma prawo do realizacji i zaspokajania własnych potrzeb, zarówno niższego, jak i wyższego rzędu. Ma prawo także do rozwoju osobowości w kontaktach z innymi ludźmi, co jest istotą naszego człowieczeństwa. Asystent Osobisty otwiera furtkę i motywuje do samodecydowania, samorealizacji i daje poczucie kreatywności w działaniu osobie z niepełnosprawnością.

         Pamiętajmy o poszanowaniu godności człowieka. On nie potrzebuje naszej litości i wyręczania – przeciwnie - chce sam zrobić zakupy, wybrać danie w restauracji czy spotkać się z przyjaciółmi. Asystent Osobisty daje poczucie bezpieczeństwa, ale nie pozwala na zastój i regres. Tworzy warunki do nowych kontaktów społecznych, dbania o samego siebie i realizowania własnych predyspozycji przez osobę z niepełnosprawnością. Asystent uczy planowania wydatków, wyboru szkolenia, czy towarzyszy w wycieczce turystycznej. Nie sprząta i nie gotuje, ale wskazuje kierunki, daje nowe pomysły, asekuruje i asystuje, usprawniając samodzielne funkcjonowanie osoby z niepełnosprawnością.

         Organizacje pozarządowe starają się o dotacje na zatrudnienie Asystenta Osobistego z PFRON-u, ze starostwa, urzędu miasta bądź piszą projekty unijne. Niestety są to tylko środki dorywcze, pozwalające na zatrudnienie niewielkiej ilości osób w krótkim okresie.

W stolicy już od trzech lat funkcjonuje Warszawskie Centrum Osobistego Asystenta. Chętni do pracy odbywają szkolenia i staż w organizacjach pozarządowych. Na asystentów wybiera się głównie osoby bezrobotne, z wykształceniem co najmniej średnim. Preferowani są absolwenci szkół medycznych, społecznych i socjalnych. Asystent osobisty przydzielany jest osobie niepełnosprawnej na stałe bądź dorywczo, zależnie od zapotrzebowania. Program współfinansowany jest z Urzędu Miasta, osoba niepełnosprawna dopłaca symboliczną kwotę do wykonywanej usługi. Jeżeli nie ma takiej możliwości, może ona uzyskać dofinansowanie np. z pomocy społecznej. Dlatego oferta dostępna jest praktycznie dla każdego i to w szerokim zakresie. Asystent Osobisty łączy tu funkcję również Trenera Pracy, a jeśli zachodzi potrzeba, nawet Asystenta Rodzinnego i współpracuje z rodziną. Obecnie Warszawskie Centrum Osobistego Asystenta zatrudnia około 40 pracowników z odpowiednim wykształceniem i predyspozycjami. Osoby te są zadowolone ze swojej pracy, aczkolwiek zaznaczają, że jest to zajęcie ciężkie i odpowiedzialne. Usługobiorcy mają ogromne zapotrzebowanie, dzięki asystentom mogą się kształcić, pracować, rozwijać zainteresowania i udzielać towarzysko oraz społecznie. Centrum nieustannie się rozwija i jest wspaniałym przykładem dla innych miast, jako najbardziej praktyczny i efektywny projekt, wyrównujący szanse osób z niepełnosprawnościami. 

 

 

Asystent Pracy

 

         Cele i zadania Asystenta, zwanego częściej trenerem pracy, zostały jasno określone. Należy wspomagać osobę niepełnosprawną w poszukiwaniu dostosowanego do jej psycho-fizycznych możliwości zatrudnienia, opracowaniu potrzebnych dokumentów i organizacji spotkań z potencjalnym pracodawcą. Ponadto w miarę możliwości należy dostosować stanowisko pracy i wspierać w adaptacji zawodowej w sferze psychicznej, fizycznej i społecznej. Należy też uwzględnić zdolność komunikowania się w relacjach interpersonalnych, sprawne funkcjonowanie w określonych ramach czasowych, efektywność wykonywanych zadań zawodowych, czy wytrwałość w trakcie wykonywania pracy. A zapewniam, że ten ostatni element jest najtrudniejszy do realizacji przez osobę z niepełnosprawnością. Zakłada się, że asystent pracy współpracuje z pięcioma osobami niepełnosprawnymi, przy czym pomagać powinien tylko w początkowym etapie procesu, pozwalając osobie niepełnosprawnej na całkowite usamodzielnienie się, co jak wiemy, nie zawsze jest osiągalne czy możliwe.

Wielkopolskie Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych w Poznaniu utworzyło Centrum Wspierania Rozwoju Zawodowego Osób Niepełnosprawnych. Wyłoniło kandydatów i przeszkoliło ich na Asystentów Pracy Osoby Niepełnosprawnej. Zakres przygotowań dotyczył: uwarunkowań rynku pracy, elementów prawa, podstaw ergonomii, czy doradztwa zawodowego. W praktyce przygotowano kadrę, pomagającą osobom niepełnosprawnym w poszukiwaniu pracy, wspierającą w rozmowach kwalifikacyjnych, wraz z przygotowaniem stosownych dokumentów. Asystent Pracy, zwany częściej trenerem ma za zadanie również towarzyszyć w początkowym okresie zatrudnienia, wraz z dojazdem i powrotem z pracy. Centrum działa już trzy lata i cieszy się ogromnym powodzeniem. Zadanie jest niezwykle ciężkie, bo nie wystarczy zmotywować osobę z niepełnosprawnością do  podjęcia pracy, trzeba również zachęcić pracodawcę. Centrum całkowicie finansuje osobie z niepełnosprawnością wsparcie ze strony Trenera Pracy. Fundusze uzyskuje z projektu prowadzonego przez PEFRON we współpracy z Urzędem Miasta. Aby centrum mogło się rozwijać, konieczne jest nieustanne poszukiwanie pracodawców i pracowników wśród szkół i organizacji oraz firm na otwartym rynku pracy.

 

Asystent Rodziny

 

         Asystent pracuje z całą rodziną, dotkniętą nieprzystosowaniem społecznym, czynnikiem patologicznym czy niepełnosprawnością. Zadaniem Asystenta Rodziny jest zwiększenie funkcji opiekuńczej rodziny poprzez naukę prawidłowej opieki nad dzieckiem, dbanie o gospodarstwo domowe czy umiejętne gospodarowanie środkami finansowymi. Asystent unika pouczania i krytyki. Diagnozuje sytuację rodziny, dostosowuje pracę i wymagania do jej poziomu i możliwości. Konieczna jest tutaj stała współpraca z instytucjami pomocowymi typu poradnia psychologiczna, świetlica socjoterapeutyczna czy ogniska wychowawcze. Etapy pracy Asystenta Rodziny to rozmowy indywidualne, terapia małżeńska oraz organizacja wsparcia i opieki nad dziećmi. Celem zasadniczym jest uniknięcie zabierania dzieci z domu rodzinnego i umieszczania ich w placówkach opieki społecznej. Zakłada się, że wprowadzenie Asystenta Rodziny spowoduje zmniejszenie potrzeb utrzymywania dużych instytucji typu Domy Dziecka. Przy czym pamiętać należy, iż Asystent Rodziny nie może wykonywać obowiązków pracownika socjalnego. W państwach zachodnich zadania asystenta od wielu lat są w rodzinach realizowane, ale właśnie przez pracowników socjalnych. Mają oni jednak znacznie mniej obowiązków oraz mniejszą liczbę rodzin pod opieką. Jeżeli projekt ustawy nie ulegnie zmianie, to od 2011 roku każda gmina w naszym kraju będzie musiała zatrudnić Asystenta Rodzinnego. Są jednak takie, które już to zrobiły.

Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Chojnicach, otrzymując, dotację z funduszy unijnych, przeszkolił i zatrudnił trzech Asystentów Rodziny. Objęli oni pomocą sześć rodzin, które wyraziły zgodę na udział w programie. W wyborze pomagali pracownicy socjalni. Początkowo było trzynaście rodzin, jednak nie wszystkie wyraziły chęć na udział w programie. Rodziny muszą być przekonane do współpracy i powinny mieć zaufanie do Asystentów, którzy przebywają u nich w domu po sześć godzin tygodniowo. W chwili obecnej rodziny są bardzo zadowolone ze wsparcia Asystenta. Sami pracownicy zapewniają, że praca ich satysfakcjonuje, jednak wymaga dużego wysiłku i zaangażowania. Wskazane jest pracować z rodziną nie dłużej niż rok, aby jej od siebie nie uzależnić. Celem jest maksymalne możliwe usamodzielnienie rodzin w codziennym funkcjonowaniu i wypełnianiu przez jej członków ról społecznych.

 

Reasumując, Drodzy Państwo, instytucja Asystenta osoby Niepełnosprawnej wiąże się nie tylko z dużą odpowiedzialnością, ale również z ogromnym zaufaniem, jakim musimy obdarzyć obcego człowieka. Wskazane jest stopniowe przyzwyczajanie do nowej, trudnej dla wszystkich stron sytuacji, we współpracy zarówno z Asystentem Osobistym czy Trenerem Pracy, jak i z Asystentem Rodziny. Chylę czoła przed wszystkimi rodzinami, które są otwarte na nowe wyzwania i mimo bagażu doświadczeń, nie „podcinają dzieciom skrzydeł”, lecz wskazują nowe kierunki i organizują profesjonalną pomoc podczas wkraczania w okres dorosłości. Wyrażam nadzieję, że w Bydgoszczy również powstanie Centrum Asystenta, w którym zatrudnienie znajdą absolwenci szkół policealnych.

Dziękuję za uwagę.

 

 

 

O autorze:

Monika Szydło, pedagog specjalny, terapeuta zajęciowy, specjalista organizacji pomocy społecznej. Posiada  dziesięcioletni bagaż doświadczeń  pracy zawodowej w placówkach pomocy społecznej i oświaty oraz jako trener w szkoleniach unijnych. Obecnie nauczyciel w szkole policealnej oraz pedagog w terapii indywidualnej.