SPOSTRZEGANIE – złożony układ procesów, dzięki któremu powstaje u człowieka subiektywny obraz rzeczywistości zwany spostrzeżeniem. Procesy spostrzegania przebiegają na dwóch poziomach organizacji: sensomotorycznym (czuciowo-ruchowym – figury, punkty, rytmy, dźwięki) i semantyczno-operacyjnym (znaczeniowo-czynnościowym – rzeczy, osoby, zdarzenia, pismo, słowo)

UWAGA – wybiórcze nastawienie analizatora na określony rodzaj bodźców, w wyniku czego bodźce te są odzwierciedlane szybciej i dokładniej od innych bodźców działających jednocześnie. Mówimy o koncentracji uwagi, pojemności, podzielności

PAMIĘĆ – Właściwość funkcjonalna układu nerwowego polegająca na przechowywaniu śladów dawnych doświadczeń. Dzielimy ze względu długość przechowywania śladów pamięciowych (długotrwała, krótkotrwała), ze względu na udział analizatora (wzrokowa, słuchowa, dotykowa, smakowa, węchowa)

MYŚLENIE – czynność myślenia jest łańcuchem operacji umysłowych, za pomocą których przetwarzamy informacje, czyli treści zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Dzięki myśleniu człowiek lepiej poznaje rzeczywistość, tworzy plany, projekty, dokonuje odkryć, formułuje oceny i wnioski.

W strukturze myślenia można wyróżnić 3 elementarne składniki:

· Informacje o świecie, które są materiałem myślenia; są tym , co jest przetwarzane w myśleniu; są zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach.

· Operacje, czyli elementarne transformacje umysłowe, za pomocą których przetwarzamy materiał myślenia;

· Reguły (metody , taktyki, strategie), czyli to, co wpływa na uporządkowanie kolejnych operacji.

Informacje:

Wyobrażenia: mogą być odtwórcze, czyli umysłowe obrazy dawniej spostrzeganych przedmiotów, oraz wyobrażenia wytwórcze, czyli obrazy przedmiotów i zjawisk nie spostrzeganych uprzednio.

Pojęcie jest myślą, w której odzwierciedlone są cechy wspólne dla klasy przedmiotów lub zdarzeń. Pojęcia jako myśli należy odróżnić od słów, które są symbolami językowymi, za pomocą których ludzie wyrażają swoje myśli; umożliwiają porozumiewanie się. Przemawiają za tym trzy klasy faktów:

Można przyswoić sobie pojęcie nie znając jego odpowiedniej nazwy (odróżnianie trójkątów przy nieznajomości tego słowa).

Znajomość słów, przy jednoczesnej nieznajomości odpowiednich pojęć (posługiwanie się nazwami liczb, chociaż nie ukształtowało się pojecie liczby).

Trudności z werbalizacją swoich hipotez, odkryć, wynalazków. Gdyby człowiek myślał za pomocą słów, trudności te byłyby niezrozumiałe.

Operacje umysłowe służą do przetwarzania informacji zakodowanych w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Są to elementarne transformacje psychiczne.

Podstawowe operacje to:

Analiza – polega na myślowym podziale całości na części lub na wyodrębnieniu cech przedmiotów i zjawisk.

Synteza – łączenie w myśli rożnych części w nowe całości.

Wyróżnia się trzy operacje pochodne, z których każda opiera się na operacjach podstawowych: porównywanie przedmiotów czy zjawisk, abstrahowanie i uogólnianie.

Czynności umysłowe są regulowane przez reguły algorytmiczne, bądź przez reguły heurystyczne.

Algorytm to niezawodny przepis, który określa, jaki skończony ciąg operacji należy kolejno wykonywać, aby rozwiązać wszystkie zadania danej klasy.

Heurystyki to zawodne zasady, reguły, taktyki i intuicje, które nie gwarantują rozwiązania danego zadania.

Łańcuchy operacji składa się z jakiejś liczby operacji, które są jego ogniwami. Można wyróżnić operacje kluczowe, mające niezbędny wpływ na rozwiązanie zadania ; pętle, które powstają w związku z cofaniem się w toku myślenia do faz poprzednich; rozgałęzienia, gdzie wynik poprzedni decyduje o transformacjach następnych.

Myślenie może być produktywne. Polega ono na tworzeniu informacji zupełnie nowych dla człowieka. Myślenie reproduktywne polega na zastosowaniu uprzednio zdobytej wiedzy w nowych zadaniach, polega na wykonywaniu znanych reakcji w nieznanych sytuacjach bodźcowych, rozszerza wiedzę człowieka o możliwości zastosowania uprzednio zdobytych informacji.

Rozwiązywanie problemów jest aktywnością umysłową zmierzającą do przezwyciężenia przeszkód stających na drodze do znalezienia odpowiedzi na pytanie czy rozwiązania zadania.

Fazy rozwiązywania problemów:

1. dostrzeganie problemu – w fazie tej człowiek dostrzega problem, odkrywa go, uświadamia sobie, że zasób posiadanej przez niego wiedzy nie wystarcza do osiągnięcia planowanych celów.

2. analiza sytuacji problemowej – w fazie tej człowiek analizuje informacje zawarte w sytuacji problemowej oraz strukturę celu, który ma osiągnąć. Bada, jakie są rozbieżności i luki między tym, co jest dane, a tym, co jest pożądane.

3. wytwarzanie pomysłów rozwiązania – w fazie tej, zwanej też produktywną, podmiot wytwarza nowe informacje, takie jak hipotezy, metody itp. Wszelkie rezultaty myślenia produktywnego nazywa się pomysłami rozwiązania. Wytwarzanie pomysłów rozwiązania jest kluczową fazą rozwiązywania problemów.

4. weryfikacja pomysłów – celem tej fazy, zwanej również oceną lub kontrolą pomysłów, jest sprawdzenie ich wartości. W wyniku weryfikacji człowiek albo przyjmuje pomysł jako rozwiązanie ostateczne, albo go odrzuca.

Twórczość to proces wytwarzania nowych, a zarazem użytecznych produktów. Wiele czynników ma znaczenie dla twórczości, na przykład motywacja wewnętrzna, wspierające środowisko i gotowość do ogłoszenia i forsowania poglądów, które innym mogą się wydawać obce lub niewygodne.

UCZENIE SIĘ

1. Uczenie się to każda stosunkowo trwała zmiana w zachowaniu, myślach i uczuciach będąca rezultatem przeszłego doświadczenia.

2. Warunkowanie klasyczne to proces uczenia się, za pośrednictwem którego bodziec początkowo neutralny zaczyna wiązać się z określoną reakcją fizjologiczną czy emocjonalną, jakiej wcześniej nie wywoływał.

3.Cztery główne komponenty warunkowania klasycznego to:

(a) bodziec bezwarunkowy (Bb), który jest pierwotnym bodźcem wywołującym pewną reakcję;

(b) reakcja bezwarunkowa (Rb) – naturalna reakcja na ten bodziec;

(d) reakcja warunkowa (Rw), czyli reakcja pojawiająca się na ten nowy, warunkowy bodziec.

4. W warunkowaniu instrumentalnym, nazywanym też warunkowaniem sprawczym, uczenie się następuje w wyniku aktywnych (sprawczych) zachowań organizmu.

5. Wzmocnienie jest bodźcem, który zwiększa prawdopodobieństwo, że związane z nim zachowanie znowu się pojawi. Wzmocnienie pozytywne jest nagrodą następującą po zachowaniu, natomiast wzmocnienie negatywne jest usuwanym wówczas bodźcem nieprzyjemnym.

6. Karanie jest procedurą, która zmniejsza prawdopodobieństwo ponownego wystąpienia danego zachowania. Podobną funkcję pełni usunięcie jakiegoś przyjemnego bodźca.

7. Uczenie się społeczne zachodzi wtedy, gdy obserwujemy zachowanie się innych i jego konsekwencje. Nie uczymy się wówczas bezpośrednio, lecz w sposób zastępczy.

PRZYSTOSOWANIE SPOŁECZNE – oznacza funkcjonowanie zgodnie z regułami współżycia społecznego, dostosowywanie się do wymagań, jakie społeczeństwo stawia swoim członkom, ze względu na płeć, wiek, pozycję socjalną; jest to zdolność do rozsądnego kierowania swoimi sprawami; rozwój społeczny – uczenie się form zachowań, które są przestrzegane w danym środowisku

INTELIGENCJA – zespół sprawności, głownie myślenia, umożliwiający jednostce rozwiązywanie nowych zadań, korzystanie z własnego doświadczenia, szczególnie wiedzy, a w oparciu o to, przystosowanie się do warunków i przekształcanie tych warunków dla swoich potrzeb. Jest to ogólna zdolność jednostki do podejmowania działań celowych, racjonalnego myślenia i do efektywnego radzenia sobie we własnym środowisku. Jest ona globalna, bo charakteryzuje zachowanie jednostki jako całości. Jest uogólniona, bo składa się z elementów (zdolności), które chociaż nie są całkowicie niezależne, ale są jakościowo odróżniane.

Do pomiaru inteligencji stosowane są testy psychologiczne, czyli obiektywne i wystandaryzowane pomiary próbek zachowania się.

Wskaźnikiem poziomu rozwoju inteligencji jest iloraz inteligencji:

II = 100 x^{wiek umysłowy}/_{wiek życia}

EMOCJE – stan organizmu wywołany zakłóceniem jego równowagi z otoczeniem, o wartości dodatniej lub ujemnej, korzystnej lub niekorzystnej dla organizmu. Stan odzwierciedlający stosunek danego osobnika do działających bodźców. Ze stanem emocjonalnym związane są nierozerwalnie zmiany czynnościowe (w układzie krążenia, wydzielania, oddechowym, mięśniowym)

MOTYWACJA –proces psychicznej regulacji, od którego zależy kierunek ludzkich czynności oraz ilość energii, jaką na realizację danego kierunku człowiek gotów jest poświęcić; jest to proces wewnętrzny, warunkujący dążenie ku określonym celom. /zespół czynników uruchamiających celowe działanie (proces, dążenie do celu poprzez konkretne działanie)/;

Cele można podzielić na dwie klasy: na cele dodatnie, tj. takie do osiągnięcia, których zmierzamy oraz ujemne, czyli takie, których staramy się uniknąć. W podobny sposób możemy podzielić procesy motywacyjne, mówiąc o motywacji dodatniej – warunkującej „dążenie do” i motywacji ujemnej – warunkującej unikanie. Typowym przejawem motywacji dodatniej jest pragnienie, a ujemnej – obawa lub niechęć. Cechy charakterystyczne procesów motywacyjnych:

Procesy motywacyjne mają kierunek w tym sensie, że pobudzają do osiągania lub do unikania określonych stanów rzeczy
Posiadają natężenie – znaczy to, że pobudzenie pragnień lub obaw powoduje w następstwie zmiany energetyczne w zachowaniu się (przyrost lub spadek sił)
Procesom motywacyjnym towarzyszą w przypadku realizacji dodatnie, a w razie niemożności realizacji ujemne stany emocjonalne (przyjemność, przykrość) – znaczy to, że spełnienie pragnień i uniknięcie tego, czego się obawiamy, powoduje uczucia dodatnie (satysfakcja, przyjemność), natomiast niespełnienie pragnień, a spełnienie obaw powoduje uczucia ujemne (przykrość, żal, zawód)

MOTYW – czynnik uruchamiający aktywność osobnika ukierunkowaną na cel (bodziec, który wyzwala określone działania prowadzące do realizacji zamierzonych celów)

POTRZEBY – wymagania organizmu psychofizycznego człowieka w stosunku do środowiska fizycznego i społecznego. Potrzeby biologiczne – to wymagania potrzebne do utrzymania się przy życiu (odżywianie, odpoczynek, sen, odpowiednia temperatura). Potrzeby rozwojowe, albo społeczne – to wymagania służące rozwojowi jednostki i jej prawidłowemu funkcjonowaniu społecznemu (miłość, sympatia, bezpieczeństwo, samorealizacja – rozwijanie swoich uzdolnień)

SYTUACJE TRUDNE – wszystkie te sytuacje, w których zostaje naruszona równowaga między potrzebami, działaniami i warunkami działania;

FRUSTRACJA – stan psychiczny spowodowany zahamowaniem, udaremnieniem, przeszkodą w realizacji jakiejś silnej potrzeby.

Najczęstsze przyczyny frustracji:

Brak czegoś czy utratę czegoś w środowisku fizycznym i społecznym
Przeszkodę w osiąganiu czegoś

Najczęstsze i najsilniej przeżywane frustracje są skutkiem:

Zahamowania potrzeby kochania, dążenia do miłości
Zahamowania potrzeby uznania, szacunku ze strony otoczenia społecznego

Negatywne skutki frustracji - zahamowanie procesów myślowych, obniżenie aktywności życiowej.

Pozytywne skutki frustracji polegają na odpowiednim wykorzystaniu wzmożonego napięcia emocjonalnego:

Przez kompensację, czyli skierowanie wzmożonej energii emocjonalnej na poprawienie tych niedostatków, które spowodowały nasze niepowodzenia
Skierowanie wzmożonej energii na poszukiwanie innej drogi dojścia do celu, do którego dotychczasowa droga nas nie doprowadziła
Znalezienie innego celu dla zaspokojenia tej samej potrzeby

Tolerancja na frustrację, odporność na zawody życiowe to zdolność odpowiedniego wykorzystania niepowodzeń życiowych.

STRES

Charles Spielberger – „Stres jest to relacja między umiejętnościami radzenia sobie jednostki a wymaganiami stawianymi jej przez otoczenie”. Człowiek źle czuje się nie tylko wtedy, kiedy jest napięty, ale i wtedy, kiedy jest znudzony. Najlepiej czuje się i funkcjonuje przy optymalnym poziomie stresu.

Osobowość jest terminem niezwykle trudnym do zdefiniowania, a podejście do osobowości różni się w zależności od stanowiska teoretycznego. Ogólnie można powiedzieć, że osobowość to charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno – przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.

Ogólne teorie osobowości:

Szczery, otwarty - zamknięty

Brak zazdrości - zazdrosny

Skrupulatny - brak skrupulatności

Eysenck – osobowość to względnie stała i trwała organizacja charakteru, temperamentu, intelektu oraz konstytucji fizycznej osoby, determinująca specyficzny sposób przystosowania się jednostki do otoczenia

Allport – osobowość jest dynamiczną organizacją tych psychofizycznych systemów jednostki, które determinują jej specyficzny sposób przystosowania się do otoczenia (jej tylko właściwy sposób zachowania się i myślenia)

Osoba ludzka jest kontrolowana przez sposób, w jaki postrzega teraźniejszość i wszystko, co się w niej wydarza.

Od sposobu patrzenia na nasze ubiegłe doświadczenia w dużym stopniu zależy zdrowie naszej osobowości.

Fundamentalną potrzebą odpowiedzialną za rozwój człowieka jest potrzeba samoaktualizacji.

Celem życia jest rozwój i wzbogacanie się człowieka w nowe doświadczenia emocjonalne i umysłowe, które stanowią treść i istotę ludzkiej egzystencji.

Poczucie tożsamości – czyli własnego „JA” – to centrum zdrowej osobowości.

Podłożem, na którym rozwija się bądź to zdrowa, bądź też zaburzona osobowość jest potrzeba miłości. Sposób jej zaspokajania przez rodziców i osoby najbliższe dziecku ma zasadniczy wpływ na kształtowanie się zdrowych lub zaburzonych postaw zarówno osobowości, jak i obrazu siebie.

Zdrowa osobowość to proces rozwijania, wzbogacania „JA”, dokonywanie zmian i poszukiwanie znaczeń w kontekście lepszego rozumienia siebie.

Odkrywanie, pogłębianie i rozwijanie własnego ja (poczucia tożsamości) dokonuje się na drodze stawiania sobie różnych celów (krótko- długoterminowych) zawsze z uwzględnieniem wzrostu swoich możliwości i budowania coraz bardziej solidnego obrazu własnej osoby.

Istnieje oczywiście wiele innych teorii osobowości, między innymi modele integrujące różne podejścia, eklektyczne.

Elementy struktury osobowości wyróżniane przez poszczególnych autorów noszą różne nazwy: temperament, charakter, postawy, systemy nawyków, intelekt, uzdolnienia, postawy moralne, systemy psychofizyczne, wola, układy przekonań i oczekiwań, obraz siebie, systemy Ego, ukierunkowania, emocje, uczucia, potrzeby, popędy, instynkty, mechanizmy obronne, cechy fizjologiczne i morfologiczne organizmu, wartości, energia i siła życiowa jednostki.

Trzy rodzaje czynników wpływają na kształtowanie się osobowości człowieka;

„Temperament odnosi się do zjawisk charakteryzujących emocjonalną naturę jednostki, takich jak: podatność na wzbudzenie emocjonalne, charakterystyczna dla niej siła i szybkość reakcji, dominujący nastrój, łącznie z jego specyficzną zmiennością i intensywnością, które to zjawiska zależne są od wyposażenia konstytucjonalnego i, co za tym idzie, są w przeważającej mierze dziedziczne” (Allport,1937)

„Temperamentem nazywamy te cechy osobowości, które są dziedziczone i obecne od wczesnego dzieciństwa” (S. Diament, 1957; Buss i Plomin, 1984) np. lękliwość, towarzyskość, agresywność, impulsywność.

Stereotyp - Termin pochodzi z języka greckiego (stereos – twardy, stężały; typos – wzorzec, odcisk) Stereotyp społeczny przejawia się tym, że dotyczy grupy oraz tworzy i utrzymuje się dzięki niej. Stereotyp tego typu to tendencja do uproszczonego i zdeformowanego spostrzegania grup ludzkich. Często ludzie po usłyszeniu czyjejś opinii, przyjmują ją bez sprawdzenia jako swoją, zwłaszcza jeśli osobę, która wygłasza daną opinię, uważają za autorytet, ufają jej i chcą ją naśladować.

Stereotypy ułatwiają życie, gdyż nie wymagają samodzielnego myślenia. Upraszczają świat i pozwalają na lepsze samopoczucie, bo dzięki nim można utwierdzić się w mniemaniu, że jest się lepszym, mądrzejszym czy bardziej wartościowym niż inni. Skomplikowana rzeczywistość dostarcza wielu informacji, nie mamy czasu, aby wszystko sprawdzić i wyjaśnić, stąd łatwość, z jaką przyjmujemy stereotypy, które dają poczucie dobrej orientacji w świecie, w jakim żyjemy.

Niepełnosprawni intelektualnie – osoby o obniżonej sprawności intelektualnej, które różnią się od swoich rówieśników w zakresie rozwoju procesów poznawczych, percepcyjnych, emocjonalnych

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE: (WHO-1980r.) Istotne obniżenie ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego oraz trudności w zachowaniu przystosowawczym, występujące przed 18 rż.

Upośledzenie umysłowe charakteryzuje się funkcjonowaniem intelektualnym znacznie poniżej przeciętnej oraz wyraźnie osłabioną zdolnością przystosowania się jednostki do codziennych wymagań życia społecznego. Jedną z podstawowych cech niedorozwoju jest nieodwracalność zmian. Osób dotkniętych niedorozwojem nie można doprowadzić za pomocą zabiegów reedukacyjnych do przeciętnego poziomu intelektualnego. Przyjmuje się, że upośledzenie umysłowe jest uwarunkowane konstytucjonalnie. Tzn., że etiologia upośledzenia umysłowego wiąże się z organizmem, a nie ze środowiskiem jednostki.

Trudności w zachowaniu przystosowawczym dotyczą znacznych ograniczeń przynajmniej w dwóch obszarach sprawności spośród następujących:

Postać upośledzenia niewidoczna w młodszym wieku; często uwidacznia się gdy dziecko zaczyna chodzić do szkoły (nauka czytania i pisania); osoby te charakteryzuje dysharmonia rozwojowa (rozwój fizyczny wyprzedza rozwój psychiczny); ograniczenie zdolności ujmowania związków logicznych i ubóstwo wyobrażeń stanowią przyczynę trudności w rozumieniu treści opowiadań; osoby mają dośc dobrą pamięć mechaniczną, ale nie posiadają zdolności efektywnego uczenia się ze zrozumieniem; cechuje ich zwolnione tempo myślenia i pochopność sądów oraz decyzji; brak umiejętności panowania nad sobą, impulsywność, bezkrytyczność, łatwość naśladownictwa, nieumiejętność przemyślenia własnego postępowania; potrafią zarobić na własne utrzymanie i przystosować się do życia w społeczeństwie; czasami wskutek sugestywności, nieumiejętności wyrzeczenia się realizacji pragnień wchodzą w konflikt z prawem.

SPOSTRZEGANIE: Sprawność spostrzegania zasadniczo w normie. Wolny tok spostrzegania. Spostrzeżenia nieprecyzyjne, trudności z wyróżnieniem istotnych szczegółów. Spostrzeganie jest utrudnione i nie odbija w pełni otaczającej rzeczywistości. Zachowanie zdolności do percepcji muzyki.

UWAGA: Uwaga dowolna dobrze skoncentrowana na materiale konkretnym. Krótko i słabo koncentruje się na treściach abstrakcyjnych, trudnych do zrozumienia. Trudności w kierowaniu uwagą Słaba podzielność uwagi. Wraz z wiekiem wzrasta trwałość uwagi dowolnej a także podzielność uwagi. Ograniczony zakres uwagi.

PAMIĘĆ: Dobra pamięć mechaniczna, zdarzają się przypadki wybitnie dobrej „pamięci fotograficznej”. Mogą pojawiać się zmyślenia i konfabulacje, uzupełniające luki pamięciowe. Słaba pamięć logiczna zarówno świeża, jak i trwała oraz dowolna. Uczenie się bez zrozumienia. Wolne tempo uczenia. Zapamiętuje piosenki, wiersze.

MOWA: Opóźniony rozwój mowy: pojedyncze wyrazy do 3 r. ż. Zdania w 5-6 r.ż. Trudności z wypowiadaniem myśli, formułowaniem wypowiedzi. Agramatyzmy. Częste wady wymowy. Mały zasób słownictwa, przewaga słownictwa biernego nad czynnym. Słownik ubogi w pojęcia abstrakcyjne, ze względu na trudności w przyswajaniu i rozumieniu ich sensu.

MYŚLENIE: Dominuje myślenie konkretno - obrazowe nad pojęciowo-słownym. Brak myślenia hipotetyczno- dedukcyjnego. Upośledzone abstrahowanie, uogólnianie, porównywanie oraz rozumowanie przyczynowo- skutkowe i tworzenie pojęć. Mała samodzielność myślenia, zwolnione tempo, mała płynność i giętkość; brak powściągu myślowego, pochopność sądów i decyzji. Inercja procesów myślowych łączy się ze skłonnością do perseweracji Słaby krytycyzm, ograniczona zdolność do samokontroli. Potrafi trafnie zdefiniować proste pojęcie: jako istotne podaje cechy szczegółowe pojęć, pomijając cechy ogólne; ujmuje podobieństwa między dwoma a czasem trzema pojęciami Dobrze definiuje więc pojęcia konkretne, nie potrafi podać definicji pojęć abstrakcyjnych. Upośledzeni w stopniu lekkim potrafią dokonać klasyfikacji, potrafią ułożyć przedmioty według określonego porządku, np. według długości wzrastającej czy też malejącej, według ciężaru itp. , pod warunkiem odwołania się do konkretu; mają mniejszy zasób pojęć liczbowych, gorzej wykonują operacje matematyczne, mają duże trudności w zrozumieniu ułamków, w opanowaniu fizyki; upośledzone jest syntetyczne ujęcie zdobywanych wiadomości i wiązanie ich w logiczną całość.

Maksymalny poziom rozwoju umysłowego: w wieku 15-21 lat osiąga wiek inteligencji = 8-12 lat.

MOTORYKA: Opóźniony rozwój ruchowy: siadanie w końcu 1 r.ż. Chodzenie pod koniec 2 r. ż. Brak precyzji ruchów, ruchy słabo skoordynowane. Pełny zakres samoobsługi. Może opanować czynności zawodowe i bardzo dobrze je wykonywać.

PROCESY EMOCJONALNO-MOTYWACYJNE: Osłabiona kontrola emocji, słaba zdolność do samokontroli i panowania nad sobą. Potrzeby często determinowane są przez wybujałą sferę popędową stosunkowo słabo kontrolowaną. Charakterystycznym objawem jest sztywność zachowań, poglądów i uczuć, przy wzmożonej podatności na sugestię. Poważnie ograniczone jest przeżywanie uczuć wyższych: patriotycznych, moralnych, społecznych, estetycznych. Cechuje ich słaby krytycyzm w stosunku do otoczenia i do siebie. Niektórzy mają poczucie swego ograniczenia, co wyzwala u nich kompleks mniejszej wartości oraz różne mechanizmy obronne. Charakteryzują się mniejszą wrażliwością i powinnością moralną. Występuje niestałość emocjonalna, impulsywność, agresywność, osłabienie mechanizmów kontroli. Często występują u nich wahania nastroju bez wyraźnej przyczyny: od gniewu z agresją, do apatii i bierności itp. Często występuje nadmierna ruchliwość. W sferze motywacyjnej są obecne cechy świadczące o słabości sterującej funkcji intelektu, jak: impulsywność, brak przemyślenia poczynań, brak walki motywów. Są bardziej podatni na zaburzenia sfery emocjonalnej, co wynika przede wszystkim z zaburzonych interakcji z otoczeniem a także z obniżonej sprawności intelektualnej. Na skutek długotrwałej sytuacji stresowej mogą przejawiać cechy zahamowania, wycofywania się, a niekiedy osobowości schizoidalnej.

DOJRZAŁOŚĆ SPOŁECZNA: Zwolniony i zróżnicowany proces dojrzewania społeczno – moralnego: najwolniej osiągają dojrzałość w sferze uczuć moralnych i wiedzy moralnej; najszybciej w sferze postaw, wartości, przekonań i poglądów moralnych z uwagi na zwiększoną podatnością na sugestię, z podatnością do naśladownictwa, z ograniczonymi możliwościami rozwojowymi w zakresie intelektu i uczuć wyższych. Poziom uspołecznienia jest uzależniony od sytuacji rodzinnej i środowiskowej. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej: 17 lat.

Mogą opanować w ograniczonym zakresie umiejętność czytania i pisania, orientacji w czasie, w przestrzeni (w późniejszym życiu czynności te wymagają stałego podtrzymywania); są zdolni jedynie do myślenia konkretnego, brak im pojęć abstrakcyjnych; nie potrafią ujmować ogólnych reguł postępowania i nie rozumieją zasad moralnych; zakres pamięci jest na ogół wąski, a trwałość znikoma; wyobrażenia mają charakter odtwórczy; ubogi zasób słownictwa; zdarza się, że występują zaburzenia zachowania: zachowanie gwałtowne, destrukcyjne, antyspołeczne; mogą wykonywać samodzielnie nieskomplikowaną pracę

SPOSTRZEGANIE: Obniżona sprawność spostrzegania. Spostrzega cechy konkretne, nie odróżnia cech ważnych. Spostrzeganie otaczającej rzeczywistości jest mniej dokładne niż w upośledzeniu lekkim; węższe, występują trudności w wyodrębnianiu istotnych cech przedmiotów i zjawisk. Proces spostrzegania przebiega wolniej.

UWAGA: Słaba koncentracja, wąski zakres, brak podzielności, nadmierna ruchliwość uwagi. Trudności z koncentrowaniem uwagi dowolnej. Dobrze koncentruje uwagę przy wykonywaniu czynności prostych, mechanicznych i na interesujących przedmiotach. Dominuje uwaga mimowolna. Uwaga bywa często rozpraszana i przyciągana przez bodziec intensywny lub niezwykły

PAMIĘĆ: Ograniczony zakres pamięci. Bardzo wolne tempo uczenia się. Upośledzenie pamięci logicznej, pamięci liczb, rzadko spotyka się przypadki dobrej pamięci jednostronnej ( np. do nazwisk, dat, liczb ). Występują trudności w zapamiętywaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu zapamiętanego materiału. Upośledzona jest pamięć świeża, trwała, mechaniczna. Potrafi zapamiętać proste piosenki i wiersze. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie ( 16-18 sylab), 5 cyfr.

MOWA: Znacznie opóźniony rozwój mowy: pojedyncze wyrazy ok. 5 r. ż. Zdania ok. 7 r. ż. Używa prostych zdań, liczne agramatyzmy. Wymowa wadliwa, niewyraźna. Ograniczony zasób słownictwa, brak pojęć abstrakcyjnych. Często wada wymowy w postaci dyslalii.

MYŚLENIE: Słabo rozwinięte myślenie pojęciowo- słowne. Myślenie ma charakter konkretno- obrazowy. Upośledzone rozumowanie przyczynowo- skutkowe. Nie są zdolni do dokonywania operacji logicznych, takich jak: szeregowanie, klasyfikowanie, dodawanie. Obserwuje się u nich tylko niektóre operacje logiczne, pojawiające się czasem w wyniku intensywnych oddziaływań stymulacyjno – korekcyjnych. Bardzo wolne tempo i sztywność myślenia. Brak samodzielności, krytycyzmu, zdolności do samokontroli. Znane, proste pojęcia definiowane są przez opis przedmiotu lub materiału z którego przedmiot jest wykonany, lub sposób użycia. Dostrzegają jedynie podobieństwa i różnice między dwoma przedmiotami; opanowanie pojęć liczbowych nastręcza im duże trudności. Maksymalny poziom rozwoju umysłowego: w wieku 15 lat osiąga wiek inteligencji = do 7-8 lat.

MOTORYKA: Poważnie opóźniony rozwój ruchowy: siadanie w 2 r. ż., chodzenie w 3 r. ż. Dość dobrze radzi sobie z samoobsługa. Wyuczalne w wykonywaniu prostych czynności zawodowych, pod nadzorem, obsługuje proste urządzenia i maszyny. Ruchy mało precyzyjne, niezgrabne. Wolne tempo czynności ruchowych.

PROCESY EMOCJONALNO-MOTYWACYJNE: Ujawniają wrażliwość emocjonalną, głębokie przywiązanie do wychowawców. Słabo kontrolują emocje, popędy i dążenia. Oprócz potrzeby bezpieczeństwa, przynależności i miłości, występują inne, np. potrzeba szacunku. W grupie tej są osoby nadpobudliwe i apatyczne, rzadziej przeciętnie pobudliwe. Częściej niż w lekkim upośledzeniu występują takie zaburzenia, jak: zachowanie gwałtowne i destruktywne, zachowania antyspołeczne, zamykanie się w sobie, bunt. Mają intuicyjne uczucia moralne wyniesione z domu. Nieraz udaje się ich wciągnąć do pracy nad sobą, ucząc hamowania swoich popędów. Słaby układ nerwowy powoduje szybko narastające zmęczenie pod wpływem jakiejkolwiek pracy.

DOJRZAŁOŚĆ SPOŁECZNA: Rozwój społeczny pozostaje w ścisłym związku z ich ogólnym rozwojem psychofizycznym. Dość żywo ujawnia się u nich potrzeba kontaktów społecznych. Duża zmienność w zakresie cech osobowości powoduje różnorodność zachowań społecznych – od właściwych do niewłaściwych. Potrafią ustrzec się niebezpieczeństwa, które zagraża ich życiu, potrafią wykonać różne czynności związane z samoobsługą, dokonują drobnych zakupów, myją naczynia, sprzątają. W zakresie przysposobienia do pracy można je nauczyć robienia szczotek, koszyków, szycia pantofli, prostego zszywania na maszynie itp. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej: 10 lat.

Funkcje lokomocyjne mogą być opanowane w stopniu dostatecznym; osoby te są powolne i niezaradne; potrafią nauczyć się prostych czynności związanych z samoobsługą; uczą się przez naśladownictwa, mogą wykonywać samodzielnie nieskomplikowaną pracę; rozróżniają osoby znane od obcych; występuje brak krytycyzmu w zachowaniu, nieadekwatność zachowań w różnych sytuacjach; potrafią dbać o własne bezpieczeństwo; wymagają opieki i pielęgnacji

SPOSTRZEGANIE: Znacznie obniżona sprawność i szybkość spostrzegania. Spostrzeżenia są niedokładne, nie odzwierciedlają w sposób adekwatny otaczającej rzeczywistości. Proces spostrzegania przebiega wolno, spostrzegana jest mniejsza liczba przedmiotów w porównaniu z uu w stopniu umiarkowanym. Trudności rozpoznawania przedmiotów, wyodrębniania elementów całości.

UWAGA: Poważne trudności z koncentracją uwagi. Koncentruje się na przedmiotach służących zaspokojeniu potrzeb, wyróżniających się, np. zdecydowaną barwą, lub uwaga mimowolna kieruje się na przedmioty i czynności budzące żywe zainteresowanie. Uwaga mimowolna, brak uwagi dowolnej; słaba trwałość uwagi mimowolnej ( zajęcia powinny być bardzo interesujące, angażujące dziecko oraz krótkotrwałe).

PAMIĘĆ: Zapamiętywanie wybitnie utrudnione. Zakres pamięci znikomy, mała trwałość pamięci. Potrafi zapamiętać najprostsze układy ruchowe na rytmice. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie ( 12 sylab), 4 cyfry, 3 proste polecenia zapamiętać i wykonać.

MOWA: Głębokie opóźnienie rozwoju mowy: pojedyncze wyrazy w wieku szkolnym. Często nie buduje zdań, wypowiedzi monosylabami lub jednym wyrazem wspieranym gestami. W zdecydowanej większości występują wady wymowy w postaci dyslalii.

MYŚLENIE: Myślenie sensoryczno- motoryczne w działaniu słabo rozwinięte, głęboko upośledzone myślenie pojęciowo- słowne. Potrafią porównać dwa przedmioty i powiedzieć, który z nich jest większy, mniejszy, czy krótszy, dłuższy. Potrafią porównać dwa przedmioty pod względem estetycznym i wskazać, który jest ładniejszy. Potrafią dostrzec podobieństwa i różnice między przedmiotami i rysunkami. Proste pojęcia definiują przez użytek. Rozróżniają proste kształty geometryczne; potrafią przerysować trójkąt, koło, kwadrat, dom.

Maksymalny poziom rozwoju umysłowego: w wieku 8-10 lat osiąga wiek inteligencji = do 3 lat. Osoby dorosłe nie przekraczają poziomu intelektualnego dziecka w wieku 5-6 lat.

MOTORYKA: Głęboko opóźniony rozwój ruchowy: siadanie i chodzenie opanowuje w wieku przedszkolnym. Może przyswoić sobie ruchy niezbędne do wykonywania prostych czynności związanych z samoobsługą, wymaga to dłuższego ćwiczenia. Poważnie upośledzona motoryka rąk.

PROCESY EMOCJONALNO-MOTYWACYJNE: Zdolni do okazywania uczuć , przywiązania, choć wyraża je w sposób prymitywny. Nie kontroluje emocji i popędów. Obserwuje się objawy przywiązania, sympatii i antypatii, a także intuicyjne uczucia moralne, wyniesione z sytuacji domowej i rodzinnej. Bywają pobudliwi, apatyczni, uczuciowo zmienni. Potrafią okazać przyjaźń, serdeczność, bądź upór i rezerwę. Często występują u nich zaburzenia zachowania, przejawiające się w reakcjach gwałtownych, agresywnych, w braku podporządkowania, bądź też zamykanie się w sobie.

DOJRZAŁOŚĆ SPOŁECZNA: Dość często zaspokajają sami potrzeby fizjologiczne, samodzielnie wykonują czynności związane z samoobsługą (rozbieranie i ubieranie się, mycie, kąpanie, czesanie, czynności osobiste ), jeśli się ich tego nauczy. Potrafią samodzielnie chodzić po najbliższej okolicy i wrócić do domu. Potrafią przygotować prosty posiłek (np. ukroić i posmarować chleb). Rozumieją najprostsze sytuacje i umieją powiedzieć, co należy zrobić. Opanowują umiejętność sprzątania, prania, karmienia drobiu, klejenia pudełek, kopert, nawlekania koralików itp. Wymagają opieki.

Wiąże się na ogół z anomaliami wyglądu zewnętrznego; funkcje motoryczne opanowywane są bardzo późno, albo wcale (siadanie, chodzenie, chwytanie); niekiedy osoby te można nauczyć prostych nawyków czystości i samodzielnego jedzenia; mogą nauczyć się wykonywania bardzo prostych poleceń, lecz umiejętność koncentracji jest tak mała, że nie są w stanie wykonywać najprostszej pracy odtwórczej; wykonują natomiast proste ruchy stereotypowe (np. kiwanie, stukanie); mowa ogranicza się do kilku oderwanych słów; emocje zadowolenia i niezadowolenia są sygnalizowane charakterystycznymi dźwiękami (piski, krzyki o określonej intonacji); przywiązują się do osób opiekujących się nimi, lubią te osoby, które je karmią; ich przywiązanie trwa tak długo, jak widzą opiekuna; gdy znika z pola widzenia zapominają o nim; wymagają przez całe życie opieki i pielęgnacji; nie potrafią dbać o własne bezpieczeństwo

SPOSTRZEGANIE: Głęboko zaburzona sprawność spostrzegania. W niektórych przypadkach nie udaje się wywołać koncentracji wzroku na przedmiocie. Reakcje głównie na bodźce sygnalizujące pokarm.

PAMIĘĆ: Zapamiętywanie i uczenie się zniesione lub widoczne jedynie w opanowywaniu prostych reakcji ruchowych, odszukiwaniu schowanego przedmiotu.

MOWA: Mowa niewykształcona, opanowuje 2-3 wyrazy i rozumie kilka prostych poleceń.

MYŚLENIE: Nie są w stanie przekroczyć okresu inteligencji sensoryczno- motorycznej.

MOTORYKA: Zdolne do opanowania chodzenia. Ruchy automatyczne, stereotypowe, które nie służą wykonywaniu czynności.

PROCESY EMOCJONALNO-MOTYWACYJNE: Zdolne do wyrażania prostych emocji jak: zadowolenie i niezadowolenie poprzez nieartykułowane dźwięki. Niektóre potrafią wyrażać radość uśmiechem a smutek płaczem. Najczęściej brak objawów życia uczuciowego i przejawów samodzielności. Przywiązują się do osób, które się nimi opiekują, karmią je. Występują u mich stany podwyższonego lub obniżonego nastroju, a także nie umotywowane wahania nastroju

DOJRZAŁOŚĆ SPOŁECZNA: Występuje prawie całkowity brak czynności regulacyjnych; żyją chwilą bieżącą, nie potrafią dbać o własne bezpieczeństwo, wymagają przez całe życie opieki i pielęgnacji. W niektórych przypadkach, w wyniku długotrwałego ćwiczenia można nauczyć je sygnalizowania potrzeb fizjologicznych. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej: 4 lata.

· wiek matki (niedostateczna dojrzałość biologiczna bardzo młodych matek lub wyczerpanie generatywnych sił matek starszych)

· uszkodzenia chemiczne (leki, antybiotyki, insulina), mechaniczne i radiacyjne, w skutek wstrząsów, prześwietleń promieniami Roentgena

· zaburzenia metabolizmu (przemiany materii, w przemianie białka, tłuszczu, węglowodanów; cukrzyca)

· mają najczęściej charakter uszkodzeń mechanicznych i niedotlenienia w czasie porodu

VI - PROMOCJA ZDROWIA I PROFILAKTYKA

ilość godzin: 24

1.Promocja zdrowia

Promocja zdrowia jest koncepcją, która powstała łącznie z ruchem „Zdrowie dla wszystkich 2000 roku” w 1977 roku w Ałma Acie. Jej manifest – Karta Ottawska Promocji Zdrowia – powstał w 1986 roku w Kanadzie, w czasie I Konferencji Promocji Zdrowia w Ottawie.

Według Karty Ottawskiej promocja zdrowia jest to proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem i jego poprawę.

Według Według.Barića (Health promotion and health education.1991) promocja zdrowia obejmuje edukację do zdrowia oraz działania ukierunkowane na zmiany w środowisku fizycznym, społecznym, w funkcjonowaniu służb społecznych oraz na tworzenie w społeczności systemu wsparcia.

Promocja zdrowia jest to system określonych działań mających na celu kształtowanie u ludzi zachowań zdrowotnych, stylu i warunków życia sprzyjających dobremu samopoczuciu i poprawie zdrowia.

Promowanie zdrowia jest procesem długofalowym, w którym wyróżniamy następujące etapy:

Podjęcie decyzji o chęci rozpoczęcia działań dla promowania zdrowia; w przypadku działań grupowych pozyskanie uczestników i sojuszników oraz zawarcie kontraktu.
Ocena (diagnoza) stanu wyjściowego w celu identyfikacji własnych potrzeb lub problemów zdrowotnych.
Wybór problemów priorytetowych i zaplanowanie działań w celu ich rozwiązania.
Podjecie działań, śledzenie (monitorowanie) ich przebiegu: sprawdzanie, co się dzieje, czy zmierzamy do przyjętego celu, jeśli nie, to, dlaczego, co o działaniach sądzą inni ludzie (ewaluacja procesu).
Ewaluacja wyników – sprawdzenie, czy osiągnęliśmy cel (sukces czy niepowodzenie).

2. Zdrowie.

Definicje dotyczące zdrowia jednostki:

Ø (definicja Światowej Organizacji Zdrowia WHO, 1947) Zdrowie jest to stan dobrego fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności (kalectwa).

Ø Zdrowie jest to stan, w którym jednostka wykazuje optymalną umiejętność pełnienia roli i zadań wyznaczonych przez proces socjalizacji (T.Parsons,1969).

Ø Zdrowie jest to, poziom sprawności funkcji ustrojowych w stosunku do środowiska (to znaczy potencjał adaptacyjny) oraz sztuka panowania nad własnym ciałem i psychiką (M.Demel, 1980).

Ø Zdrowie to, zdolności adaptacyjne: dobre zdrowie to umiejętność radzenia sobie z ekstremalnymi zmianami środowiska i wysoka jakość tej adaptacji (A.Antonovsky,1981).

Według Światowej Organizacji Zdrowia, zdrowie jest:

Ø wartością, dzięki której jednostka lub grupa może realizować swoje aspiracje i potrzebę satysfakcji oraz zmienić środowisko i radzić sobie z nim;

Ø zasobem (bogactwem) dla społeczeństwa, gwarantującym jego rozwój społeczny i ekonomiczny; tylko zdrowe społeczeństwo może tworzyć dobra materialne i kulturalne, rozwijać się , osiągać odpowiedni poziom jakości życia;

Ø warunkiem (siedliskiem) codziennego życia (a nie jego celem), umożliwiającym lepszą jego jakość;

Ø koncepcją, eksponującą korzyści (dobre samopoczucie), sprawność fizyczna, a nie negatywne skutki (choroby i zaburzenia).

Pojęcie zdrowia:

- zbiorowości- jest to stan dynamicznej równowagi między populacją a otoczeniem, zapewniający jej możność przetrwania i rozwoju dzięki korzystnemu ukształtowaniu cech biologicznych jednostek oraz pomyślanych zmian w środowisku (C.W.Korczak, 1998);

- środowiska – są to wszystkie aspekty zdrowotne środowiska człowieka, w tym także działania zmierzające do poprawy jakości tego środowiska z punktu widzenia stanu zdrowia populacji (J.A.Sokal, 1993);

Czynniki wpływające na zdrowie:

Styl życia i zachowania zdrowotne (50 – 60%).
Środowisko fizyczne i społeczne (20 – 25%).
Czynniki genetyczne (około 20%).
Ochrona zdrowia (10 – 15%).

3. Profilaktyka.

Profilaktyka (prewencja) to działania, których celem jest zapobieganie chorobom i innym zaburzeniom lub ich skutkom.

Fazy (poziomy profilaktyki)

Faza

Kogo dotyczy

Cele

Pierwszorzędowa

(pierwotna)

cała populacja lub

znaczna jej część

uprzedzenie ewentualnego wystąpienia zaburzenia

poprzez działania najwcześniejsze (swoiste lub nieswoiste)

Drugorzędowa

(wtórna)

grupy zwiększonego

ryzyka

występowania

zaburzenia

- identyfikacja grupy ryzyka

- wczesne wykrycie objawów zaburzeń

- wczesne podjęcie działań naprawczych dla

zahamowania rozwoju zaburzenia

Trzeciorzędowa

osoby przewlekle

chore i niepełnosprawne

zapobieganie dalszym niepomyślnym (ujemnym) skutkom chorób:

- pomoc w radzeniu sobie z chorobą i akceptacji swego stanu

- pomoc w utrzymaniu dobrej kondycji

psychofizycznej, rozwijaniu funkcji kompensujących niepełnosprawność, umiejętności samooceny zdrowia, zainteresowań i uzdolnień (umożliwiających wybór zawodu, zwiększających szanse na niezależne twórcze życie)

- przeciwdziałanie izolacji społecznej

4.Polityka zdrowotna – aktualne aspekty międzynarodowe.

Do istotnych z punktu wpływu na zdrowie procesów przemian globalnych zaliczyć trzeba:

przemiany demograficzne;
sytuację ekologiczną;
rozwój ekonomiczny;
pogłębianie sfery ubóstwa;
zmiany struktury społecznej;
rozwój technologiczny;
tempo rozwoju, konflikty, zachowanie pokoju;
podwójne obciążenie – stare i nowe choroby i zagrożenia zdrowotne;
rynek pracy;
przemiany specyficzne w systemach ochrony zdrowia;

Politykę zdrowotną świata determinują trzy główne czynniki spośród wymienionych wyżej:

Ø zmiany demograficzne;

Ø postęp cywilizacyjny i technologiczny;

Ø realia ekonomiczne;

5.Polityka zdrowotna: aktualne aspekty krajowe

„polityka zdrowotna jest dającym się wyodrębnić procesem intencjonalnie wywołanych zdarzeń odnoszących się do spraw zdrowia w skali ponadjednostkowej, w którym to procesie obecnie są rozstrzygnięcia o charakterze władczym „(Włodarczyk, 1996)

Załącznik do Uchwały Nr 90/2007

Rady Ministrów z dnia 15 maja 2007r.

Narodowy Program Zdrowia

na lata 2007-2015

Narodowy Program Zdrowia 2007-2015

jako narzędzie kształtujące politykę zdrowotną Polski

Prowadzenie efektywnej polityki zdrowotnej wymaga określenia konkretnych celów i priorytetów, a także zadań, które powinny być konsekwentnie realizowane. W procesie tym niezbędne jest też monitorowanie uwzględniające precyzyjnie wyznaczone cele z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia.

Konstrukcja Narodowego Programu Zdrowia i jego cele

Projekt NPZ na lata 2007-2015 został zatwierdzony przez Radę Ministrów 15go maja 2000 roku jako załącznik do uchwały Nr. 90/2007. Dokument ten jest ogólnym sformułowaniem kierunków działań, jakie należy podjąć w celu poprawy stanu zdrowia społeczeństwa (pełna wersja NPZ 2007-2015 mieści się na stronie internetowej Ministerstwa Zdrowia). Chodzi tutaj zarówno o działania w sferze szeroko pojętej promocji zdrowia, ale i również działania w ramach tzw. medycyny naprawczej. Intencją jego autorów jest budowanie systemu zdrowia publicznego. Cele NPZ na lata 2007-2015 zostały podzielone na następujące hierarchicznie grupy;

Cel główny:

Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności oraz zmniejszanie nierówności w zdrowiu” osiągany przez:

· kształtowanie prozdrowotnego stylu życia społeczeństwa,

· tworzenie środowiska życia, pracy i nauki sprzyjającego zdrowiu,

· aktywizowanie jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych do działań na rzecz zdrowia.

Cel ten jest całościowym wyrażeniem kierunków i narzędzi, jakimi będzie posługiwał się NPZ. Warto nadmienić, że wśród najważniejszych narzędzi wymieniono działania na rzecz aktywizowania samorządów i jednostek samorządowych na rzecz zdrowia społeczeństwa.

Strategiczne cele zdrowotne

Stanowią grupę celów, które dotyczą ogólnospołecznych najważniejszych problemów zdrowotnych w Polsce. Chodzi tutaj o schorzenia i zjawiska społeczne (nierówności w zdrowiu), które stanowią główną przyczynę śmierci Polaków, jak i schorzenia, które przyczyniają się do niepełnosprawności w społeczeństwie. W NPZ na lata 2007-2015 zawarto następujące cele zdrowotne:

1. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu chorób naczyniowo-sercowych, w tym udarów mózgu;

2. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu nowotworów złośliwych;

3. Zmniejszenie częstości urazów powstałych w wyniku wypadków i ograniczenie ich skutków;

4. Zapobieganie zaburzeniom psychicznym przez działania prewencyjno-promocyjne;

5. Zmniejszenie przedwczesnej zachorowalności i ograniczenie negatywnych skutków przewlekłych schorzeń układu kostno-stawowego;

6. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego;

7. Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym i zakażeniom;

8. Zmniejszenie różnic społecznych i terytorialnych w stanie zdrowia populacji.

Strategiczne cele zdrowotne stanowią również odzwierciedlenie podjętych już działań na rzecz zwalczania chorób. Wśród tych działań należy wymienić m. in. uchwaloną ustawę wdrażającą program zwalczania schorzeń nowotworowych, program kardiologiczny POLKARD, Krajowy Program Bezpieczeństwa Drogowego - GAMBIT czy też realizowany przy udziale NFZ program wczesnego wykrywania Przewlekłej Obturacyjnej Choroby Płuc. W przyszłych latach planowane jest również uruchomienie programów dotyczących zdrowia psychicznego ludności Polski jak i też zwalczania Wirusowego Zapalenia Wątroby typu C.

Cele operacyjne

Stanowią największą grupę priorytetów w NPZ na lata 2007-2015. Wyznaczają one kierunki działań, których realizacja służy osiągnięciu wymienionych wyżej celom strategicznych. Autorzy NPZ postanowili podzielić cele operacyjne na 3 następujące kategorie:

· Cele operacyjne dotyczące czynników ryzyka i działań w zakresie promocji zdrowia.

· Cele operacyjne dotyczące wybranych populacji.

· Niezbędne działania ze strony ochrony zdrowia i samorządu terytorialnego.

Podział ten jest nie tylko logicznym usystematyzowaniem celów operacyjnych, ale i również odzwierciedla założenia NPZ na najbliższe lata oraz postulaty zawarte w Strategii WHO „Zdowie 21”. W nowej edycji NPZ zdecydowano się podtrzymać większość celów operacyjnych z NPZ na lata 1996-2005. Postanowiono jednak też wprowadzić również szereg nowych elementów, które były wcześniej nieobecne. Chodzi tutaj o ostatnią kategorię celów, czyli cele związane z działalnością systemu opieki zdrowotnej i samorządu terytorialnego. Autorzy wśród priorytetów wymienili takie zadania jak aktywizowanie działalności samorządu i organizacji samorządowych na rzecz zdrowia, usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki w placówkach, POZ, jak również poprawę jakości świadczeń zdrowotnych w zakresie skuteczności, akceptowalności, bezpieczeństwa. Priorytety te są również odzwierciedleniem obecnych wytycznych WHO dotyczących społecznego odbioru systemu ochrony zdrowia. W NPZ na lata 2007-2015 umieszczono następujące cele operacyjne w podziale na kategorie:

I. Cele operacyjne dotyczące czynników ryzyka i działań w zakresie promocji zdrowia

1. Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy oraz ich skutków zdrowotnych i poprawa stanu sanitarnego kraju.

II. Cele operacyjne dotyczące wybranych populacji

1. Poprawa opieki zdrowotnej nad matką, noworodkiem i małym dzieckiem;

2. Wspieranie rozwoju i zdrowia fizycznego, psychospołecznego oraz zapobieganie najczęstszym problemom zdrowotnym i społecznym dzieci i młodzieży;

3. Tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób starszych;

4. Tworzenie warunków dla aktywnego życia osób niepełnosprawnych;

5. Intensyfikacja zapobiegania próchnicy zębów u dzieci i młodzieży.

III. Niezbędne działania ze strony ochrony zdrowia i samorządu terytorialnego

1. Aktywizacja jednostek samorządu terytorialnego i organizacji

pozarządowych do działań na rzecz zdrowia społeczeństwa;

2. Poprawa jakości świadczeń zdrowotnych w zakresie skuteczności,

bezpieczeństwa i akceptowalności społecznej, w tym przestrzegania praw

pacjenta;

3. Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami

zagrożonymi chorobami układu krążenia, udarami mózgowymi,

nowotworami, powikłaniami cukrzycy, chorobami układu oddechowego

oraz chorobami reumatycznymi, szczególnie przez działania podstawowej

opieki zdrowotnej;

4. Zwiększenie i optymalne wykorzystanie systemu ochrony zdrowia oraz

infrastruktury samorządowej dla potrzeb promocji zdrowia i edukacji

zdrowotnej.

Monitoring i ewaluacja, wskaźniki docelowe NPZ 2007-2015

W uchwalonym przez Radę Ministrów dokumencie ustanawiającym NPZ na lata 2007-2015 zawarto również docelowe wartości wskaźników. Zakłada się, że min., że w roku 2015 nastąpi (więcej wskaźników docelowych w tabeli na s.71 NPZ):

· Zmniejszenie się odsetka kobiet umierających przed 64 rokiem życia o 7 %;

· Zmniejszenia się odsetka mężczyzn umierających przed 64 rokiem życia o 20%;

· Spadek współczynnika zgonów na 100 000 mieszkańców z powodu nowotworów o 15%;

· Spadek liczby ofiar śmiertelnych w wypadkach samochodowych z 5600 do liczby 2600 w roku 2015 (o 54%);

Liczba docelowych wskaźników zdrowotnych pozostanie rozszerzona i uzupełniona w toku prac Zespołu Koordynującego, NPZ, który ma opracować harmonogram wdrażania Programu. Trzeba jednakże podkreślić, że powodzenie realizacji NPZ uzależnione jest nie tylko od ustanowienia jego ram prawnych funkcjonowania, ale i również systematyczności prac związanych z realizacją jego poszczególnych celów.

6.Środowisko życia człowieka a zdrowie

Bardzo ważnym elementem promocji zdrowia jest również problematyka zdrowotna związana z środowiskiem przyrodniczym, a wiec z otoczeniem, w którym człowiek żyje i pracuje, korzystając z walorów tego środowiska lub narażając się na jego szkodliwe czynniki (Deklaracja Helsińska, 1994). Dziedzina ta nosi nazwę zdrowia środowiskowego.

„Zdrowie środowiskowe jest to stan zdrowia uwarunkowany działaniem czynników środowiskowych. Dziedzina ta obejmuje swoim zainteresowaniem skutki bezpośredniego oddziaływania na człowieka czynników chemicznych, promieniowania i niektórych czynników biologicznych oraz czynników (często pośrednich) mających wpływ na zdrowie i samopoczucie w szeroko rozumianym fizycznym, psychicznym, społecznym i estetycznym środowisku, do którego zalicza się rozwój urbanistyczny, mieszkalnictwo, użytkowanie gruntów i transport.”

Środowiskowe źródła chorób:

Skażenia środowiska naturalnego:

Ø gazami, pyłami oraz wodami ściekowymi pochodzącymi z: zakładów przemysłowych; ferm hodowlanych; upraw rolnych; źródeł komunalnych;

Ø gazami spalinowymi;

Przyczyny zawodowe.
Przyczyny związane z warunkami mieszkaniowymi.
Nawyki żywieniowe i bytowe (używki, nikotyna, alkoholizm, leko- i narkomania, spożywanie pokarmów zanieczyszczonych substancjami chemicznymi dodawanymi w procesie technologicznym.
Następstwa erupcji wulkanicznych oraz próbnych wybuchów jądrowych.

Główne kierunki działań w promocji zdrowia (Ottawa, 1986).

W Karcie Ottawskiej wymienia się współzależnych działań, które winny być podejmowane równocześnie, tworząc strategię promocji zdrowia. Są to:

Ø określenie zdrowotnej polityki społecznej;

Ø tworzenie środowisk wspierających zdrowie;

Ø wzmacnianie działań społecznych;

Ø rozwijanie umiejętności osobniczych i reorientacja świadczeń zdrowotnych;

„Wsparcie społeczne (Promocja Zdrowia, Słownik podstawowych terminów, Z.Słońska, M.Misiuna) – pomoc dostępna w obrębie społeczności, która jest zorientowana na łagodzenie negatywnego oddziaływania przykrych zdarzeń życiowych oraz innych źródeł stresu i tym samym może wspierać jednostki i grupy w procesie radzenia sobie w sytuacjach trudnych.” Wsparcie społeczne obejmuje wszelkie możliwe rodzaje pomocy emocjonalnej poprzez pomoc informacyjną i materialną, a skończywszy na świadczeniu usług. Może być ono dostarczane zarówno przez rodziny, jak i przyjaciół, sąsiadów, współpracowników lub profesjonalistów. Możliwość skorzystania ze wsparcia społecznego zależy nie tylko od chęci osoby, która go potrzebuje, ale także od sposobności stwarzanych tym względzie przez społeczności.

Wsparcie społeczne jest uważane za znaczący czynnik dla kształtowania pozytywnego zdrowia oraz przeciwdziałania chorobotwórczemu wpływowi potencjalnych stresorów.

Koncepcja wsparcia społecznego podkreśla pozytywne, prozdrowotne oddziaływanie wzajemnych relacji opartych o specyficzną więź i specyficzną formę pomagania. Rodzina jest najważniejszą, najbliższą pierwotną grupą samopomocy i wzajemnego wspierania. Znaczenie wsparcia społecznego jako czynnika wzmacniającego zdrowie i pomocnego w działaniach terapeutycznych jest coraz wyraźniej eksponowane w literaturze podejmującej tematy zdrowotne.

Informacja na temat więzi i struktury rodziny, również w kontekście analizy potencjału rodziny w zakresie wsparcia, jest informacją istotną przy planowaniu działań profilaktycznych, należy zwrócić uwagę na: sytuację bytową rodziny; warunki cywilizacyjno – higieniczne; kwestię zabezpieczenia minimum socjalnego; tła kulturowego i innych.

Środowisko wspierające zdrowie. Karta Ottawska wymienia ich zadania podkreślając jednocześnie, że istotą promocji zdrowia jest „wzajemne wspierania się i wzajemna troska o siebie, o społeczność, w której żyjemy i o środowisko społeczne i naturalne”. Na konferencji w Ottawie (1986) zwrócono uwagę na konieczność tworzenia środowisk wspierających zdrowie.

Dla indywidualnego człowieka środowiskiem wspierającym zdrowie jest rodzina:

Ø niezastąpiona;

Ø nieporównywalna z jakimkolwiek innym;

Ø o nadzwyczajnym charakterze;

Ø bliższa i dalsza;

Inne systemy wspierające:

Ø przyjaciele, znajomi, instytucje (opieka społeczna), parafia, stowarzyszenia charytatywne, grupy samopomocy, władze lokalne, szkoła, zakład pracy…

Środowiska wspierające zdrowie.

Elementy niezbędne do budowania środowiska wspierającego zdrowie (Ottawa, 1986):

§ pokój i bezpieczeństwo w państwie i regionie;

§ demokracja i pluralizm w sprawowaniu władzy: przestrzeganie praw człowieka;

§ satysfakcjonujące warunki życia;

§ decentralizacja decyzji umożliwiająca społeczeństwu uczestnictwo w życiu publicznym;

§ brak populacji ludzi żyjących w skrajnym ubóstwie;

§ równowaga między wzrostem liczebności populacji i zasobami;

§ dostęp do czystej wody, świeżego powietrza, zdrowego pokarmu i energii;

§ społeczno – ekonomiczna równość i sprawiedliwość miedzy i wewnątrz krajów;

§ równy dostęp do ziem oraz materiałów i technologii bezpiecznych dla środowiska;

§ równy dostęp do zdrowia i usług społecznych, - warunki psychospołeczne zapewniające poczucie możliwości panowania nad sytuacją.

5 podstawowych wymiarów pojęcia środowiska wspierającego zdrowie:

ü wymiar fizyczny – stan środowiska fizycznego;

ü wymiar polityki – polityka państwa w podstawowych sektorach: rolnictwie, transporcie, przemyśle, opiece społecznej, edukacji.

ü wymiar społeczny – cechy środowiska społecznego, takie jak normy, wartości, obyczaje, mody, zwyczaje, przesądy czy wierzenia;

ü wymiar zasobów – zasoby finansowe, infrastruktura, zasoby informacyjne, zasoby ludzkie;

ü wymiar polityczny – system polityczny.

W każdym z tych wymiarów można mówić o istnieniu lub braku warunków korzystnych dla zdrowia.

7. Potrzeby zdrowotne

w/g WHO – POTRZEBY ZDROWOTNE – to takie zakłócenia w stanie zdrowia lub społecznym samopoczuciu, które wymagają interwencji w postaci działań leczniczych, rehabilitacyjnych lub pomocy społecznej, a także działań zapobiegawczych.

8.Rola edukacji zdrowotnej w promowaniu zdrowego stylu życia

Termin „edukacja zdrowotna” („edukacja do zdrowia”) („edukacja prozdrowotna” przedrostek „pro” określa kierunek „do zdrowia”), wskazuje ciągłość procesu trwającego całe życie człowieka.

„Edukacja zdrowotna jest integralną częścią składową kształtowania pełnej osobowości, a polega na:

1. wytwarzaniu nawyków bezpośrednio lub pośrednio związanych z ochrona i doskonaleniem zdrowia fizycznego i psychicznego:

2. wyrabianiu odpowiednich sprawności;

3. nastawieniu woli i kształtowaniu postaw umożliwiających stosowanie zasad higieny, skuteczna pielęgnację, zapobieganie chorobom i leczenie;

4. pobudzaniu pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia przez epizodyczne i systematyczne wzbogacanie i pogłębianie wiedzy o sobie, jak też o prawach rządzących zdrowiem publicznym”.

Planowanie i ewaluacja w edukacji zdrowotnej. Uwzględnia po 5 pytań dotyczących planowania działań i ewaluacji.

Planowanie działań:

Czy problem zdrowotny jest poważny i jakie jest jego rozpowszechnienie?
Jakie zachowania wpływają na powstanie problemu?
Jakie są uwarunkowania tych zachowań?
Jaki rodzaj działań (interwencji) może zmienić te zachowania?
W jaki sposób wdrożyć program (interwencję)?

Ewaluacja;

Czy wdrożenie działań przebiega tak, jak przewidywano?
Czy działania były zgodne z tym, co planowano?
Czy uwarunkowania zachowań zmieniły się?
Czy zachowania uległy zmianie?
Czy zmienił się problem?

Opracowanie scenariusza zajęć edukacyjnych (zastosowaniem dowolnej formy nauczania).

9. Wybrane zagadnienia z zakresu higieny osobistej

Do najważniejszych działów higieny osobistej człowieka zaliczamy:

ü higienę skóry;

ü narządów zmysłów;

ü psychiczną;

albo:

ü układu nerwowego;

ü układu oddechowego;

ü układu pokarmowego;

ü układu krążenia;

ü i innych.

Zadaniem higieny osobistej (osobniczej) jest:

- zwrócenie uwagi na czynniki korzystne, które prowadzą nie tylko do utrzymania, lecz i wzmacniania zdrowia człowieka;

Celem higieny jest rozwijanie pełnej sprawności i aktywności organizmu człowieka w każdym wieku.

Higiena opracowuje i podaje wskazania ogólne i szczegółowe, które mają znaczenie profilaktyczne i (zapobiegawcze) dla ochrony zdrowia człowieka.

Wskazania higieniczne muszą być indywidualizowane zależnie od wieku, płci, stanu zdrowia itp., błędne i niezgodne z higieną jest np. zbyt cieple ubieranie niemowląt, co czasami prowadzi do wystąpienia w okresie letnim tzw. biegunek z przegrzania.

10. Podstawowe zabiegi pielęgnacyjne

· Pielęgnacja chorych niepełnosprawnych

· Profilaktyka powikłań związanych z unieruchomieniem

· Słanie łóżka i zmiana bielizny pościelowej

· Zmiana bielizny osoby niepełnosprawnej

· Wykonywanie toalety ciała

· Postępowanie z osobą poruszającą się na wózku inwalidzkim

· Zapobieganie odleżynom i odparzeniom

11. Obserwacja zaburzeń w funkcjonowaniu układów i narządów

Podział objawów chorobowych ze strony poszczególnych narządów i układów oraz ich charakterystyka.

12. Współpraca asystenta z jednostkami i placówkami pomocy

społecznej.

Sporządzenie wykazu instytucji: organizacji medycznych i społecznych, działających na rzecz osób niepełnosprawnych.

Określenie roli placówek i organizacji promujących zdrowie.

X		XI		XII		I			II	III			IV		V		VI
18	25	15	22	6	20	10	17	31	14	7	21	28	18	25	9	23	6
PODST. PEDAG. SPECJAL.				ASYSTOWANIE OSOBIE NIEPEŁNOSPRAWNEJ
WYBRANE ZAGADNIENIA Z TEORII I METOD PRACY SOCJALNEJ
PODST. ANATOMII, FIZJOL. I PATOLOGII							ZAJĘCIA PRAKTYCZNE					PODST. PRZEDSIĘBIORCZOŚCI

DATA	WYKONYWANE I OBSERWOWANE CZYNNOŚCI	LICZBA GODZIN	UWAGI

ŁĄCZNA LICZBA GODZIN: 240

LP.	PRZEDMIOT	LICZBA GODZ.	TERMIN EGZAMINU
1.	podstawy pedagogiki specjalnej	12	22.11.08 egz. końcowy
2.	asystowanie osobie niepełnosprawnej w kompleksowej rehabilitacji (zajęcia praktyczne)	15	07.12.08 zaliczenie
3.	asystowanie osobie niepełnosprawnej w kompleksowej rehabilitacji (język migowy)	15	07.12.08 egz. końcowy
4.	podstawy anatomii, fizjologii i patologii	27	20.12.08 egz. końcowy
5.	wybrane zagadnienia z teorii i metod pracy socjalnej	21	10.01.09 egz. semestr.
6.	podstawy psychologii, socjologii i pedagogiki	21	11.01.09 egz. semestr.
7.	zajęcia praktyczne (umiejętności interpersonalne)	6	11.01.09 zaliczenie
8.	asystowanie osobie niepełnosprawnej w kompleksowej rehabilitacji (pierwsza pomoc)	6	11.01.09 zaliczenie
9.	asystowanie osobie niepełnosprawnej w kompleksowej rehabilitacji	12	17.01.09 egz. semestr.

Informator dot. rocznego studium - Asystent Osoby Niepełnosprawnej (Bydgoszcz)

PRZEDMIOTY DO REALIZACJI

ASYSTOWANIE OSOBIE NIEPEŁNOSPRAWNEJ

WYBRANE ZAGADNIENIA Z TEORII I METOD PRACY SOCJALNEJ

PODST. ANATOMII, FIZJOL. I PATOLOGII

ZAJĘCIA PRAKTYCZNE

PODST. PRZEDSIĘBIORCZOŚCI

PODST. PSYCHOLOGII, SOCJOLOGII I PEDAGOGIKI

POLITYKA SPOŁECZNA

ZAJĘCIA PRAKTYCZNE

PROMOCJA ZDROWIA

PODSTAWY PRAWA

KOLEJNOŚĆ WPISÓW W INDEKSIE

asystent osoby niepełnosprawnej I / tr. zaoczny

I SEMESTR

Formy działań arteterapeutycznych

Efekty i korzyści płynące z arteterapii

Szczery, otwarty - zamknięty

Brak zazdrości - zazdrosny

Skrupulatny - brak skrupulatności

Pawłow

MOTORYKA: Zdolne do opanowania chodzenia. Ruchy automatyczne, stereotypowe, które nie służą wykonywaniu czynności.

Konstrukcja Narodowego Programu Zdrowia i jego cele

X		XI		XII		I		II		III			IV		V		VI
19	26	16	23	7	21	11	18	1	15	8	22	29	19	26	10	24	7
PODST. PSYCHOLOGII, SOCJOLOGII I PEDAGOGIKI										POLITYKA SPOŁECZNA
ASYSTOW. OS. NIEP. (ZAJ. PRAKT.)					ZAJĘCIA PRAKT. (KOMUN.)		AS. OS. N. (HIGIENA ŻYWIEN.)		ZAJĘCIA PRAKTYCZNE
ASYSTOW. OS. NIEP. (J. MIGOWY)					AS. OS. N. (PIERW. POMOC)		PROMOCJA ZDROWIA I PROFILAKTYKA					PODSTAWY PRAWA I EKONOMIKI